Dubropxki (Dubrovsky) là một trong những tác phẩm văn xuôi đặc sắc của Aleksandr Pushkin, được ông viết vào khoảng năm 1832–1833, tuy chưa kịp hoàn chỉnh trước khi qua đời. Dù chỉ là một tiểu thuyết ngắn, Dubrovsky vẫn mang đầy đủ tinh thần của thời đại và dấu ấn nhân đạo sâu sắc của Pushkin: bi kịch của con người nhỏ bé trước cường quyền, và khát vọng tự do của những tâm hồn bị áp bức.
Câu chuyện xoay quanh Vladimir Dubrovsky, con trai của một quý tộc nghèo là Andrei Gavrilovich Dubrovsky – người sống trung thực nhưng không khéo nịnh bợ. Khi ông bị người bạn cũ là địa chủ Kirila Petrovich Troekurov dùng quyền thế chiếm đoạt đất đai, nhà cửa, nỗi bất công đã đẩy cha con Dubrovsky đến thảm cảnh. Sau cái chết của cha, Vladimir trở thành kẻ bị xã hội ruồng bỏ. Anh đốt đi ngôi nhà của mình, tập hợp những nông dân trung thành, và bắt đầu cuộc sống của một “tên cướp quý tộc” – người chống lại hệ thống phong kiến thối nát bằng chính công lý và danh dự của mình.
Tuy mang hình thức của một truyện phiêu lưu, Dubrovsky không chỉ dừng ở yếu tố kịch tính mà còn là lời phê phán sâu sắc xã hội Nga đầu thế kỷ XIX. Trong thế giới ấy, công lý bị bóp méo bởi quyền lực, và những con người như Dubrovsky buộc phải rời bỏ luật pháp để tự tạo ra luật lệ cho riêng mình. Pushkin không miêu tả anh như một anh hùng hoàn hảo, mà như một con người bị dồn đến đường cùng – vừa mạnh mẽ, vừa day dứt, vừa nhân hậu. Sự phức tạp trong tâm lý Dubrovsky khiến nhân vật này mang sức sống đặc biệt, vừa gần gũi với Robin Hood phương Tây, vừa mang nét bi tráng của một người Nga mang trong tim lòng trung nghĩa.
Điểm nhấn cảm động nhất trong truyện là mối tình giữa Vladimir Dubrovsky và Masha Troekurova – con gái của chính kẻ thù anh. Đó là tình yêu vừa trong sáng vừa đau đớn, khi họ biết rằng giữa họ là một bức tường không thể vượt qua. Masha đại diện cho sự nhân hậu, dịu dàng, là ánh sáng duy nhất trong cuộc đời đen tối của Dubrovsky. Nhưng định mệnh nghiệt ngã buộc họ phải chia xa, để lại trong lòng người đọc nỗi tiếc nuối về một tình yêu bị bóp nghẹt bởi bất công xã hội. Pushkin đã khéo léo biến câu chuyện ấy thành một bản nhạc buồn pha lẫn chất anh hùng, vừa gợi cảm xúc, vừa gợi suy nghĩ.
Giọng văn của Pushkin trong Dubropxki (Dubrovsky) giản dị mà tinh tế, kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn. Ông không tô vẽ, không thuyết giảng, mà để từng hành động, từng đối thoại tự nói lên sự thật của thời đại. Trong cảnh nông dân nổi loạn, trong ánh nhìn của Masha khi tiễn Dubrovsky đi, trong những khoảnh khắc anh đứng giữa rừng tuyết trắng, người đọc luôn cảm nhận được nỗi buồn âm ỉ về số phận con người trước cường quyền, đồng thời là niềm tin vào phẩm giá và lòng chính trực.
Dubrovsky có thể xem như cầu nối giữa chủ nghĩa lãng mạn và hiện thực trong văn học Nga. Nó mở đường cho những nhà văn sau này như Lermontov, Gogol hay Tolstoy tiếp tục khám phá mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, giữa tự do và công lý. Trong hình tượng Dubrovsky, Pushkin gửi gắm hình ảnh của một thế hệ không chịu khuất phục – những con người sẵn sàng đứng lên chống lại bất công dù biết rằng thất bại là điều không tránh khỏi.
Ngày nay, đọc lại Dubropxki (Dubrovsky), ta vẫn thấy sức sống của một câu chuyện vượt thời gian: câu chuyện về danh dự, tình yêu và lòng dũng cảm. Pushkin, với giọng văn vừa trong trẻo vừa sắc sảo, đã khắc họa một nước Nga nông thôn đầy mâu thuẫn – nơi sự tàn bạo của quyền lực song hành với vẻ đẹp của tâm hồn con người. Và dù truyện kết thúc dang dở, cái bóng của Dubrovsky vẫn mãi hiện lên như biểu tượng cho lòng kiêu hãnh, cho khát vọng công bằng – điều khiến Pushkin được ngưỡng mộ không chỉ như một nhà thơ lớn, mà như tiếng nói lương tri của cả một dân tộc.
