Ngày Cuối Cùng Của Một Tử Tù của Victor Hugo là bản độc thoại nội tâm đầy ám ảnh, nơi một con người bị kết án tử hình kể lại những suy nghĩ cuối cùng của mình trước giây phút đối diện với máy chém. Tác phẩm không xoáy vào tội ác hay quá khứ mà tập trung vào nỗi sợ, sự cô độc và niềm khát sống mãnh liệt của một con người bị hệ thống pháp lý kết án chết, qua đó phơi bày sự tàn bạo lạnh lùng của án tử hình. Hugo không chỉ viết một câu chuyện, ông dựng lên lời kêu gọi nhân đạo mạnh mẽ, đánh thẳng vào lương tri xã hội.
Câu chuyện mở ra khi người tù vô danh hồi tưởng về khoảnh khắc tòa tuyên án. Không có tiếng kêu gào, không có sự chống cự, chỉ có một cú sụp đổ trong tâm hồn. Từ thời điểm ấy, mỗi giây phút trôi qua trở thành gánh nặng. Người đàn ông bị tách khỏi cuộc sống thường nhật, khỏi tự do, khỏi gia đình và chỉ còn lại bốn bức tường, một tương lai không lối thoát và chiếc bóng của cái chết đang lững thững tiến đến. Những trang viết của anh giống như nhật ký để bấu víu vào sự tồn tại, như thể viết ra là cách duy nhất để còn cảm nhận mình đang sống.
Trong những ngày cuối cùng, người tử tù quan sát mọi thứ quanh mình với nỗi ám ảnh tột độ: tiếng leng keng của chìa khóa, ánh mắt thản nhiên của cai ngục, bóng dáng người lính canh đi qua, âm thanh của cuộc sống bên ngoài mà anh không bao giờ còn chạm tới. Anh nhớ lại vợ con, nhớ lại những ngày vô tư, và nỗi đau lớn nhất chính là không thể hiện diện trong cuộc đời họ nữa. Những ký ức ấm áp trở thành mũi dao xoáy vào trái tim, làm nổi bật sự bất lực khi một con người bị tước đi cả tương lai lẫn quyền chuộc lỗi.
Không chỉ mô tả nỗi tuyệt vọng, tác phẩm còn lột tả cảm giác bị xã hội quên lãng, bị coi như kẻ đã chết trước khi cái chết thật sự diễn ra. Người tù hoang mang trước sự dửng dưng của đám đông: họ đến phiên tòa như đi xem một buổi diễn, họ tò mò về tội trạng nhưng không mảy may nghĩ đến nỗi thống khổ của một người sắp mất đi mạng sống. Chính cái nhìn ấy đã thúc đẩy Hugo lên án sự tàn khốc của án tử hình – một hình phạt không chỉ giết chết thân xác mà còn nghiền nát tinh thần từ ngày tuyên án đến giờ hành quyết.
Các nhân vật xuất hiện trong tác phẩm ít về số lượng nhưng giàu giá trị biểu tượng. Người tử tù – không tên, không tuổi – đại diện cho mọi con người trong xã hội, nhấn mạnh rằng bất kỳ ai cũng có thể bị đặt vào hoàn cảnh tuyệt vọng tương tự. Những người cai ngục, viên chưởng lý, đám đông hiếu kỳ là hình ảnh của guồng máy vô cảm, nơi công lý đôi khi trở thành chiếc mặt nạ che giấu sự khắc nghiệt. Ngay cả đứa con gái nhỏ của người tử tù cũng mang ý nghĩa sâu sắc: cô bé không hiểu gì về bản án của cha, nhưng chính sự ngây thơ ấy khiến nỗi đau của anh càng tê tái.
Ngày Cuối Cùng Của Một Tử Tù là lời độc thoại nghẹn ngào, mạnh mẽ và nhân văn, để lại trong lòng người đọc nỗi day dứt về giá trị của sự sống và câu hỏi chưa bao giờ nguôi: liệu xã hội có quyền tước đi sinh mệnh của một con người bằng danh nghĩa pháp luật?
