Einstein: Đời Sống Và Tư Tưởng của Nguyễn Hiến Lê là một tác phẩm nổi bật trong số các sách tiểu sử khoa học mà ông biên soạn, kết hợp giữa việc giới thiệu cuộc đời vĩ nhân với phân tích những tư tưởng, quan điểm khoa học và triết lý sống của Albert Einstein. Cuốn sách không chỉ kể lại hành trình trở thành nhà vật lý lỗi lạc của Einstein mà còn đi sâu vào cách ông suy nghĩ, giải quyết vấn đề và nhìn nhận cuộc đời.
Nguyễn Hiến Lê mở đầu bằng việc tái hiện bối cảnh gia đình, tuổi thơ và những khó khăn mà Einstein từng trải qua. Những chi tiết này không chỉ giúp người đọc hình dung chân dung Einstein một cách sinh động mà còn cho thấy rằng tài năng vĩ đại không đến một cách tự nhiên, mà được nuôi dưỡng từ sự tò mò, kiên trì và tinh thần tìm hiểu không ngừng. Tác giả nhấn mạnh tinh thần học hỏi chủ động và khả năng tư duy độc lập của Einstein – yếu tố quyết định giúp ông vượt qua các rào cản tri thức thời bấy giờ.
Cuốn sách tiếp tục phân tích những phát minh và lý thuyết khoa học của Einstein, từ thuyết tương đối hẹp đến tương đối rộng, nhưng theo cách dễ tiếp cận với độc giả phổ thông. Nguyễn Hiến Lê sử dụng ngôn ngữ giản dị, giải thích các khái niệm phức tạp bằng ví dụ đời thường, giúp người đọc không chuyên vẫn có thể hiểu phần nào những bước ngoặt trong khoa học hiện đại. Đồng thời, ông cũng trình bày Einstein như một con người với nhiều mặt: vừa giàu trí tưởng tượng vừa cẩn trọng trong nghiên cứu, vừa hướng tới nhân loại vừa giữ lập trường riêng trong các vấn đề xã hội và đạo đức.
Một nét đặc sắc của cuốn sách là phần tập trung vào triết lý sống và nhân cách của Einstein. Nguyễn Hiến Lê khéo léo phác họa hình ảnh một con người giản dị, khiêm tốn, kiên định và luôn quan tâm tới những giá trị đạo đức, nhân văn. Tác giả nhấn mạnh rằng Einstein không chỉ vĩ đại nhờ trí tuệ, mà còn nhờ sự trung thực với chính mình, tinh thần phản biện, lòng nhân ái và niềm tin vào tự do tư tưởng.
Einstein: Đời Sống Và Tư Tưởng không chỉ là cuốn tiểu sử khoa học mà còn là nguồn cảm hứng cho người đọc về cách sống, cách suy nghĩ và cách đối diện với thử thách. Qua tác phẩm, Nguyễn Hiến Lê muốn truyền tải thông điệp rằng để trở nên vĩ đại, con người cần kết hợp giữa trí tuệ, nhân cách và tinh thần kiên trì, học hỏi không ngừng – những giá trị vượt thời gian và vượt biên giới.
