Giải Phẫu Cái Tự Ngã: Cá Nhân Chọi Với Xã Hội của Takeo Doi là phần tiếp nối tư tưởng của ông sau cuốn Giải Phẫu Sự Phụ Thuộc, nhưng lần này, tác giả mở rộng phạm vi nghiên cứu sang mối xung đột giữa cái tôi cá nhân và những ràng buộc xã hội – một chủ đề trung tâm của tâm lý học và triết học hiện đại. Dựa trên nền tảng của khái niệm amae (sự phụ thuộc tình cảm), Doi đi sâu phân tích cách người Nhật – và rộng hơn là con người trong mọi nền văn hóa – định hình bản ngã của mình trong mối tương tác giữa nhu cầu độc lập và mong muốn hòa nhập.
Ở phương Tây, cái “tự ngã” (self) thường được hiểu như một cá thể độc lập, có ranh giới rõ ràng với người khác. Ngược lại, trong văn hóa Nhật Bản mà Doi quan sát, “tự ngã” lại mang tính linh hoạt, luôn điều chỉnh theo bối cảnh xã hội, vai trò và mối quan hệ. Con người không chỉ là một “tôi” tách biệt mà là một “tôi trong mắt người khác”. Chính từ đó, sự va chạm giữa cái tôi thật bên trong và cái tôi xã hội bên ngoài trở thành nguồn gốc của nhiều căng thẳng tâm lý.
Doi cho rằng trong xã hội hiện đại – nơi cá nhân được khuyến khích phải độc lập, tự chủ và cạnh tranh – con người lại càng dễ cảm thấy mất phương hướng khi những nhu cầu cảm xúc sâu xa như được chấp nhận, được dựa dẫm và được yêu thương bị xem nhẹ. Ông đặt câu hỏi: liệu sự độc lập tuyệt đối có thật sự là lý tưởng, hay chỉ là một hình thức cô lập tinh vi của thời đại công nghiệp? Bằng cách này, Doi khéo léo phê bình mô hình “tự ngã lý trí” của phương Tây và đề xuất một cách hiểu mềm mại hơn, dung hòa hơn – nơi con người được nhìn nhận như một thực thể luôn gắn kết và chịu ảnh hưởng từ cộng đồng.
Trong phần phân tích sâu về tâm lý xã hội Nhật Bản, Doi lý giải hiện tượng người Nhật thường che giấu cảm xúc, tránh xung đột và tìm kiếm sự đồng thuận như một cơ chế bảo vệ bản ngã trước áp lực của tập thể. Nhưng ông cũng cho thấy mặt trái: khi cái tôi cá nhân bị đè nén quá mức, nó có thể bộc phát thành khủng hoảng tâm lý, trầm cảm hoặc sự xa cách tinh thần. Do đó, Giải Phẫu Cái Tự Ngã: Cá Nhân Chọi Với Xã Hội không chỉ là một công trình nghiên cứu, mà còn là lời cảnh báo về sự mất cân bằng giữa bản năng tự khẳng định và nhu cầu gắn bó – hai cực đối nghịch nhưng không thể tách rời trong tâm lý con người.
Với văn phong điềm tĩnh, giàu chiêm nghiệm và thấm đẫm tinh thần đối thoại giữa Đông và Tây, Takeo Doi đã viết nên một tác phẩm có giá trị vượt thời gian. Cuốn sách không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về tâm lý và văn hóa Nhật Bản, mà còn khơi gợi suy nghĩ về chính đời sống nội tâm của mỗi người – nơi cái tôi luôn phải học cách tồn tại giữa tiếng gọi của tự do và sức hút của cộng đồng.
