Góc Nhìn Sử Việt: Quang Trung của Hoa Bằng là một công trình khảo cứu – tiểu luận lịch sử đặc sắc, tiếp cận nhân vật Quang Trung – Nguyễn Huệ từ nhiều chiều cạnh, vượt ra khỏi hình ảnh quen thuộc của một vị anh hùng trận mạc để đi sâu vào tư duy chính trị, văn hóa và dấu ấn lịch sử mà ông để lại trong thời gian ngắn ngủi nhưng rực rỡ.
Khác với lối viết sử truyền thống thiên về niên đại và chiến công, Hoa Bằng đặt Quang Trung vào dòng chảy rộng lớn của lịch sử cuối thế kỷ XVIII, khi xã hội Đại Việt lâm vào khủng hoảng toàn diện. Triều Lê mục nát, chúa Trịnh – chúa Nguyễn phân tranh kéo dài, đời sống nhân dân kiệt quệ, và nguy cơ xâm lược từ bên ngoài ngày càng rõ rệt. Trong bối cảnh ấy, phong trào Tây Sơn không chỉ là một cuộc khởi nghĩa nông dân, mà là sự bùng nổ của nhu cầu thay đổi trật tự xã hội đã đến hồi bế tắc.
Nhân vật Quang Trung trong sách hiện lên trước hết như một nhà quân sự kiệt xuất. Hoa Bằng phân tích kỹ các chiến dịch lớn, đặc biệt là cuộc hành quân thần tốc ra Bắc và chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa, không chỉ để ca ngợi lòng dũng cảm, mà nhằm làm nổi bật tư duy chiến lược, khả năng nắm bắt thời cơ và nghệ thuật dùng quân linh hoạt của Nguyễn Huệ. Những thắng lợi ấy được đặt trong mối liên hệ chặt chẽ với thực tế xã hội và tâm lý quần chúng, cho thấy Quang Trung là người biết dựa vào sức dân và khơi dậy tinh thần dân tộc đúng lúc.
Tuy nhiên, điểm đáng chú ý của Góc Nhìn Sử Việt: Quang Trung nằm ở việc tác giả không dừng lại ở hình ảnh vị tướng ngoài chiến trường. Hoa Bằng dành nhiều trang viết để bàn về Quang Trung với tư cách một nhà cải cách. Những chủ trương về xây dựng chính quyền mới, cải tổ giáo dục, sử dụng chữ Nôm, điều chỉnh quan hệ ngoại giao với nhà Thanh được xem là những bước đi mang tầm nhìn xa, thể hiện ý thức xây dựng một quốc gia độc lập không chỉ về quân sự mà cả về văn hóa và tư tưởng.
Cuốn sách cũng không né tránh những giới hạn và dang dở trong sự nghiệp của Quang Trung. Cái chết sớm của ông được nhìn nhận như một bi kịch lịch sử lớn, khiến nhiều cải cách chưa kịp thực hiện trọn vẹn, để lại khoảng trống quyền lực dẫn đến sự suy yếu nhanh chóng của triều Tây Sơn. Qua đó, Hoa Bằng gợi ra cảm giác tiếc nuối, đồng thời nhấn mạnh vai trò cá nhân đặc biệt của Quang Trung trong tiến trình lịch sử dân tộc.
Về văn phong, tác phẩm mang đậm dấu ấn học giả Hoa Bằng: uyên bác, chặt chẽ về tư liệu nhưng vẫn giàu tính gợi mở. Người đọc không chỉ tiếp nhận kiến thức lịch sử, mà còn được dẫn dắt để suy ngẫm về mối quan hệ giữa cá nhân kiệt xuất và vận mệnh quốc gia.
Góc Nhìn Sử Việt: Quang Trung vì thế không chỉ là một cuốn sách viết về một anh hùng dân tộc, mà còn là một cách đọc lại lịch sử Việt Nam trong thời khắc chuyển mình dữ dội, nơi tài năng, ý chí và giới hạn của con người cùng lúc hiện diện, tạo nên những bước ngoặt có sức vang dội lâu dài.
