Hồn Trương Ba Da Hàng Thịt của Lưu Quang Vũ là một trong những tác phẩm kịch kinh điển của sân khấu Việt Nam hiện đại, không chỉ gây ấn tượng mạnh mẽ bằng câu chuyện giàu tính triết lý mà còn để lại dư âm sâu xa về thân phận con người, sự xung đột giữa thể xác và tâm hồn, giữa khát vọng sống và ý nghĩa của sự sống.
Vở kịch được lấy cảm hứng từ một cốt truyện dân gian quen thuộc: Trương Ba, một người làm vườn hiền lành, giỏi chơi cờ, qua đời đột ngột. Vì sự nhầm lẫn nơi tiên giới, ông được trả lại sự sống, nhưng linh hồn lại phải nhập vào thân xác của một anh hàng thịt vừa mới chết. Từ đây, bi kịch bắt đầu: linh hồn thanh cao, trong sạch của Trương Ba bị giam hãm trong một thân xác phàm tục, dung tục. Sự đối lập ấy đã tạo ra hàng loạt tình huống trớ trêu, khi Trương Ba không còn được sống đúng với bản chất và giá trị của mình, mà buộc phải chịu sự chi phối của bản năng, dục vọng nơi thân xác thô kệch kia.
Lưu Quang Vũ khéo léo xây dựng mâu thuẫn trung tâm của vở kịch: con người là sự thống nhất giữa hồn và xác, nhưng khi hai phần ấy không hòa hợp, bi kịch nảy sinh. Trương Ba đau khổ, dằn vặt khi thấy những hành động của mình dần nhuốm màu bản năng tầm thường. Ông đánh mất sự trong sáng vốn có, đánh mất cả sự tôn trọng của những người thân yêu. Đỉnh điểm bi kịch là khi Trương Ba nhận ra: sống nhờ, sống vay mượn trong một thân xác không thuộc về mình chẳng khác nào cái chết còn đau đớn hơn.
Thông qua Hồn Trương Ba Da Hàng Thịt, Lưu Quang Vũ đặt ra câu hỏi đầy tính triết học: con người sống để làm gì? Phải chăng chỉ cần tồn tại về mặt thể xác đã gọi là sống? Hay sự sống chỉ có ý nghĩa khi linh hồn và thân xác hòa hợp, khi con người được là chính mình, được sống đúng với bản chất và giá trị mà mình khao khát? Câu trả lời mà tác phẩm đưa ra chính là: thà chết trong sự toàn vẹn của bản thân còn hơn là sống giả dối, tha hóa.
Vở kịch không chỉ dừng lại ở triết lý sống, mà còn phản ánh hiện thực xã hội. Lưu Quang Vũ – một nhà viết kịch đầy tâm huyết – luôn đau đáu trước những vấn đề của thời đại, khi con người nhiều lúc phải sống giả tạo, bị chi phối bởi những ngoại lực, lợi ích, khiến họ đánh mất bản ngã. Qua hình tượng Trương Ba, ông gửi gắm thông điệp về khát vọng sống đúng nghĩa, sống nhân văn, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
Hồn Trương Ba Da Hàng Thịt vì thế trở thành một tác phẩm có giá trị vượt thời gian, vừa mang tính triết lý sâu sắc, vừa mang đậm hơi thở dân gian, vừa phản chiếu hiện thực xã hội. Vở kịch không chỉ chạm đến trái tim người xem, mà còn khiến mỗi người phải tự soi chiếu lại chính mình: liệu ta đang sống thật với bản thân, hay chỉ đang tồn tại trong một lớp vỏ xa lạ? Đây chính là sức sống lâu bền và giá trị nghệ thuật to lớn mà Lưu Quang Vũ để lại qua kiệt tác này.
