Không Nhà của Tommy Orange là một tiểu thuyết táo bạo và ám ảnh, khắc họa chân thực đời sống của người Mỹ bản địa hiện đại giữa lòng đô thị. Cuốn sách đã tạo nên làn sóng lớn trong văn học Mỹ đương đại không chỉ bởi chủ đề sâu sắc mà còn bởi cách kể chuyện mới mẻ, giọng văn thấm đẫm nỗi đau lịch sử và cảm xúc nhân văn. Đây là tác phẩm đầu tay của Tommy Orange, một nhà văn gốc Cheyenne và Arapaho, và cũng là tiếng nói đầy uy lực về bản sắc, ký ức và sự tồn tại của cộng đồng bản địa trong thế kỷ 21.
Lấy bối cảnh thành phố Oakland, California – một đô thị hiện đại và đa văn hóa – Không Nhà theo chân hơn mười nhân vật người bản địa khác nhau, mỗi người mang một câu chuyện, một bi kịch riêng, nhưng tất cả cùng dẫn về một sự kiện trung tâm: lễ hội powwow lớn tổ chức tại sân vận động địa phương. Những chương truyện đan xen giữa ký ức cá nhân và lịch sử tập thể, giữa nội tâm lạc lõng và những nỗ lực tuyệt vọng để kết nối – với gia đình, với cội nguồn, với cộng đồng, và với chính bản thân.
Điều khiến Không Nhà đặc biệt là việc Tommy Orange phơi bày sự mâu thuẫn của cái gọi là “bản sắc bản địa” trong thời đại hiện đại. Nhân vật trong truyện không sống trong những khu bảo tồn hay nơi rừng núi, mà là những con người thành thị – làm công việc bình thường, mang điện thoại thông minh, vật lộn với nghiện ngập, mất mát, bạo lực và sự lãng quên. Họ bị xã hội nhìn nhận như những bóng ma của quá khứ, nhưng họ là người thật – sống động, giận dữ, tổn thương và khao khát được công nhận.
Tommy Orange sử dụng ngôn ngữ mạnh mẽ, tiết chế và giàu tính thơ để vẽ nên một bức tranh đa thanh, nơi tiếng nói từng nhân vật hòa trộn thành hợp xướng của một cộng đồng đã bị lịch sử xóa nhòa, nhưng vẫn kiên cường tồn tại. Những đoạn độc thoại nội tâm sâu sắc, những dòng suy tưởng đứt gãy, và cả sự phẫn nộ tĩnh lặng, tất cả tạo nên một dòng chảy cảm xúc đầy cuốn hút và day dứt.
Bên cạnh những câu chuyện cá nhân, Không Nhà còn là lời tố cáo sắc sảo với quá khứ thực dân, chính sách đồng hóa tàn bạo và sự vô hình hóa người bản địa trong xã hội hiện đại. Dù vậy, cuốn sách không mang tinh thần than vãn hay bi quan; nó là một bản tuyên ngôn cho sự tồn tại – rằng những người bản địa không chỉ là di tích lịch sử, mà là những con người thật đang sống, đang kể lại câu chuyện của mình.
Không Nhà là một trải nghiệm đọc mãnh liệt, vừa đau đớn vừa cần thiết. Nó buộc người đọc phải lắng nghe những tiếng nói đã bị làm im lặng quá lâu, và suy ngẫm về trách nhiệm của chính mình trong việc hiểu – và cùng nhau viết lại – một lịch sử chưa bao giờ được kể trọn vẹn.
