Lịch Sử Nhà Nguyễn – Một Cách Tiếp Cận Mới của Phan Ngọc Liên là một công trình nghiên cứu lịch sử có giá trị, mang đến cái nhìn toàn diện và khách quan hơn về triều đại Nguyễn – vương triều cuối cùng trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Tác phẩm không chỉ đơn thuần thuật lại các sự kiện, mà còn phân tích, lý giải và đặt triều Nguyễn trong những mối quan hệ đa chiều, từ chính trị, kinh tế, văn hóa, đến các biến động khu vực và quốc tế.
Trong nhiều thập kỷ, triều Nguyễn thường được đánh giá khá nặng nề, đặc biệt là ở giai đoạn cuối thế kỷ XIX khi đất nước rơi vào tay thực dân Pháp. Tuy nhiên, Lịch Sử Nhà Nguyễn – Một Cách Tiếp Cận Mới đã khẳng định rằng cần phải nhìn nhận triều đại này một cách công bằng hơn, bởi suốt hơn 140 năm tồn tại, nhà Nguyễn không chỉ là một chính quyền cai trị, mà còn để lại nhiều dấu ấn quan trọng về mặt chính trị, văn hóa và xã hội.
Tác phẩm được triển khai theo hướng tiếp cận sử học hiện đại. Trước hết, sách nhấn mạnh công lao thống nhất đất nước sau thời kỳ phân tranh Đàng Trong – Đàng Ngoài, khi Nguyễn Ánh lên ngôi Gia Long năm 1802, mở đầu cho một triều đại mới. Tiếp đó, tác giả phân tích những chính sách trung ương tập quyền, việc xây dựng hệ thống hành chính chặt chẽ, và nỗ lực quản lý một lãnh thổ rộng lớn từ Bắc vào Nam. Đồng thời, sách cũng bàn đến những cải cách về nông nghiệp, thủy lợi, thuế khóa và thương mại, qua đó cho thấy triều Nguyễn đã từng cố gắng kiến tạo một nền tảng phát triển bền vững cho quốc gia.
Một điểm nổi bật khác của cuốn sách là cách đặt triều Nguyễn trong bối cảnh giao lưu quốc tế. Thế kỷ XIX là giai đoạn các cường quốc phương Tây mở rộng thuộc địa, và Việt Nam buộc phải đối diện với những thách thức chưa từng có. Phan Ngọc Liên chỉ ra rằng, việc triều Nguyễn chủ trương bế quan tỏa cảng, dè dặt với thương mại quốc tế, đồng thời bảo thủ trong cải cách, là những nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự suy yếu trước áp lực ngoại bang. Tuy nhiên, đây không chỉ đơn giản là sự “lỗi lầm” của nhà Nguyễn, mà còn là kết quả của sự va chạm giữa hai nền văn minh: một bên là phương Đông truyền thống, một bên là phương Tây công nghiệp đang bành trướng.
Tác phẩm cũng dành dung lượng đáng kể cho các khía cạnh văn hóa – xã hội. Dưới triều Nguyễn, nhiều công trình kiến trúc vĩ đại như kinh thành Huế, lăng tẩm, chùa chiền, văn miếu được xây dựng, góp phần hình thành diện mạo văn hóa đặc sắc còn lưu giữ đến ngày nay. Sách cũng phân tích vai trò của nhà Nguyễn trong việc bảo tồn và phát triển văn học chữ Nôm, đồng thời đặt ra những câu hỏi về di sản lịch sử và văn hóa mà triều đại này để lại cho hậu thế.
Với lối viết khách quan, chặt chẽ và giàu tư liệu, Lịch Sử Nhà Nguyễn – Một Cách Tiếp Cận Mới mang đến cho độc giả không chỉ kiến thức lịch sử mà còn gợi mở nhiều suy ngẫm. Tác phẩm khẳng định rằng, thay vì chỉ nhìn nhận triều Nguyễn qua lăng kính thất bại cuối cùng, cần phải đánh giá toàn diện những đóng góp và hạn chế của họ, để từ đó rút ra những bài học có giá trị cho hiện tại và tương lai. Đây là một cuốn sách quan trọng cho những ai quan tâm đến lịch sử Việt Nam và mong muốn tiếp cận triều Nguyễn một cách khoa học, công bằng và nhiều chiều cạnh hơn.
