Người Da Đen Của Piốt Đại Đế là một trong những tác phẩm đặc biệt nhất của Alexander Pushkin – không chỉ vì nó táo bạo trong đề tài mà còn vì tính chất gần như tự truyện của nhà văn. Viết vào khoảng những năm 1827–1829, khi còn khá trẻ, Pushkin đã chọn tái hiện câu chuyện về chính ông tổ của mình – Abram Petrovich Gannibal, một người gốc Phi được Sa hoàng Piotr Đại Đế nhận nuôi và sau này trở thành một kỹ sư, tướng lĩnh nổi tiếng trong lịch sử nước Nga. Dù tác phẩm còn dang dở, Người Da Đen Của Piốt Đại Đế vẫn được xem như một cột mốc quan trọng mở đầu cho dòng tiểu thuyết lịch sử Nga hiện đại, và là sự kết hợp độc đáo giữa hiện thực, lãng mạn và chất trữ tình đậm đà của Pushkin.
Câu chuyện mở ra với hình ảnh một người da đen được đưa đến Nga, nơi mà định mệnh của anh gắn liền với Piotr Đại Đế – vị Sa hoàng cải cách vĩ đại. Piotr nhận ra tài năng và trí tuệ của chàng trai, quyết định nuôi dưỡng, giáo dục và gửi anh sang Pháp để học tập, biến anh từ một nô lệ châu Phi thành một người có địa vị trong triều đình Nga. Trong suốt quá trình đó, người đọc chứng kiến hành trình gian nan của một con người vừa phải đối diện với định kiến chủng tộc, vừa vật lộn giữa lòng trung thành và khát vọng cá nhân, giữa lòng biết ơn và ý thức về tự do.
Pushkin đã dùng hình tượng nhân vật chính không chỉ để kể lại câu chuyện về nguồn gốc gia tộc mình, mà còn để khám phá những câu hỏi lớn hơn về thân phận con người trong xã hội. Người da đen ấy – biểu tượng của “kẻ khác biệt” – mang trong mình mâu thuẫn giữa hai thế giới: châu Âu văn minh và châu Phi hoang dã, quyền lực và tự do, ánh sáng của tri thức và bóng tối của kỳ thị. Chính sự đối lập ấy tạo nên sức mạnh nội tâm cho nhân vật, đồng thời phản ánh mối quan tâm của Pushkin đối với con người bị đẩy ra bên lề xã hội, nhưng lại mang phẩm giá kiên định.
Điểm nổi bật trong Người Da Đen Của Piốt Đại Đế là cách Pushkin khắc họa nhân vật Piotr Đại Đế không như một bậc vĩ nhân xa vời, mà như một con người bằng xương thịt: mạnh mẽ, cứng rắn, có phần độc đoán nhưng cũng nhân hậu và cởi mở. Ông hiện lên như hiện thân của lý tưởng khai sáng, tin vào trí tuệ và khả năng vươn lên của con người bất kể xuất thân. Chính niềm tin đó khiến ông đối xử với người da đen như một người con thực thụ, phá bỏ khoảng cách giữa vua và nô lệ. Tuy nhiên, Pushkin không lý tưởng hóa Piotr; ông để nhân vật chính của mình nhận ra rằng dù được nâng đỡ, anh vẫn luôn phải tự chiến đấu để khẳng định nhân phẩm và giá trị của bản thân trong một xã hội chưa sẵn sàng chấp nhận khác biệt.
Giọng văn của Pushkin trong truyện vừa nồng ấm vừa châm biếm nhẹ nhàng, kết hợp giữa chất lãng mạn của người kể chuyện và sự tinh tế của một nhà quan sát. Những đoạn miêu tả Paris hoa lệ, những dòng đối thoại giữa Piotr và người da đen, hay những khoảnh khắc nhân vật chính suy tư về thân phận đều thấm đẫm nỗi buồn thanh khiết – một nỗi buồn mang dấu ấn Pushkin: nhẹ nhàng mà ám ảnh. Dù tác phẩm chưa hoàn chỉnh, từng chương, từng đoạn đều cho thấy tài năng kể chuyện vượt trội và tầm nhìn sâu rộng của ông.
Với Người Da Đen Của Piốt Đại Đế, Pushkin không chỉ dựng lại một mảnh lịch sử của nước Nga, mà còn viết nên bản tuyên ngôn về nhân phẩm và tự do. Đây là cuốn tiểu thuyết đầu tiên trong văn học Nga đặt một người da đen ở trung tâm câu chuyện – một lựa chọn đầy táo bạo ở thế kỷ XIX. Tác phẩm cho thấy lòng tin của Pushkin rằng con người, dù xuất thân thế nào, vẫn có thể vươn lên bằng trí tuệ, nghị lực và lòng nhân hậu.
Ngày nay, đọc lại Người Da Đen Của Piốt Đại Đế, người ta vẫn thấy sức sống mạnh mẽ của một tác phẩm vượt thời gian. Nó không chỉ kể về số phận một con người trong dòng chảy lịch sử, mà còn nói về chính khát vọng phổ quát của nhân loại: khát vọng được sống đúng với bản thân, được công nhận và được yêu thương. Trong thế giới ấy, Pushkin không chỉ là người kể chuyện, mà còn là người kết nối giữa các nền văn hóa, giữa bóng tối và ánh sáng, giữa sự khác biệt và lòng bao dung – điều khiến ông mãi là linh hồn của văn học Nga.
