Người Lạ Trên Tàu của Patricia Highsmith là một trong những tiểu thuyết trinh thám – tâm lý đặc sắc nhất của văn học thế kỷ XX, nơi một ý tưởng tội ác tưởng chừng vô hại lại biến thành cơn ác mộng không lối thoát. Với văn phong lạnh lùng, sắc bén và khả năng phân tích tâm lý con người đến tận cùng, Highsmith đã tạo ra một tác phẩm vừa nghẹt thở, vừa ám ảnh dài lâu.
Câu chuyện bắt đầu trên một chuyến tàu, khi hai người đàn ông xa lạ tình cờ gặp nhau: Guy Haines, một kiến trúc sư trẻ tài năng nhưng đang rơi vào bế tắc vì cuộc hôn nhân tan vỡ, và Charles Bruno, một gã giàu có nhưng chán chường, sống buông thả và đầy bất mãn với người cha độc đoán. Trong men rượu và sự hứng khởi bệnh hoạn, Bruno nảy ra một “ý tưởng hoàn hảo”: hai người sẽ “đổi chác” giết người cho nhau – Guy sẽ giết cha của Bruno, còn Bruno sẽ giết vợ của Guy. Vì không có động cơ rõ ràng, cả hai sẽ không bao giờ bị nghi ngờ.
Guy thoạt đầu chỉ coi đây là trò nói đùa kỳ quái và nhanh chóng gạt đi. Nhưng Bruno lại nghiêm túc đến mức thực hiện phần “thỏa thuận” của mình: hắn sát hại Miriam, người vợ phản bội và ích kỷ của Guy, một cách lạnh lùng và tàn nhẫn. Từ khoảnh khắc ấy, Guy bị cuốn vào vòng xoáy khủng khiếp. Bruno liên tục xuất hiện, đòi anh phải thực hiện nốt “phần của mình” bằng cách giết cha hắn. Từ một người vô tội, Guy dần bị kéo vào mê cung tội ác, nơi ranh giới giữa sự ép buộc và sự sa ngã ngày càng trở nên mong manh.
Patricia Highsmith đã khai thác tâm lý nhân vật một cách tinh vi, khiến Người Lạ Trên Tàu không chỉ là một tiểu thuyết tội phạm thông thường mà còn là một hành trình đen tối vào nội tâm con người. Guy, dù cố gắng chống cự, vẫn bị sự ám ảnh và cảm giác tội lỗi đè nặng, dẫn đến những lựa chọn sai lầm. Bruno, với tính cách bốc đồng, méo mó và đầy sự lệ thuộc, lại trở thành bóng ma dai dẳng bám lấy Guy, như hiện thân cho những ham muốn tội lỗi ẩn sâu trong lòng mỗi con người.
Không khí của tác phẩm luôn căng thẳng, ngột ngạt. Những cuộc gặp gỡ, những bức thư, những cuộc điện thoại của Bruno như gông cùm siết chặt cuộc đời Guy, khiến anh ngày càng rơi vào tuyệt vọng. Sự giằng xé giữa lý trí và bóng tối trong tâm hồn nhân vật chính chính là điểm khiến độc giả bị cuốn hút và ám ảnh lâu dài.
Điểm đặc biệt của Người Lạ Trên Tàu là cách Highsmith không để cho bất kỳ nhân vật nào hoàn toàn vô tội hay hoàn toàn tội lỗi. Bằng bút pháp lạnh lùng, bà cho thấy cái ác có thể bắt đầu từ một trò đùa, một ý nghĩ thoáng qua, nhưng khi đã gieo mầm thì nó có thể phát triển thành bi kịch không thể đảo ngược.
Tác phẩm đã gây tiếng vang lớn ngay khi ra mắt và được Alfred Hitchcock chuyển thể thành bộ phim nổi tiếng, càng khẳng định vị trí của nó trong dòng văn học trinh thám kinh điển. Người Lạ Trên Tàu không chỉ là một câu chuyện về tội ác, mà còn là lời cảnh tỉnh về sự mong manh của đạo đức và sức mạnh hủy diệt của những ý niệm tưởng chừng vô hại. Đây là một trong những tiểu thuyết khiến người đọc phải tự hỏi: điều gì sẽ xảy ra nếu một ngày nào đó, ta gặp một “người lạ” như Bruno trên chuyến tàu của chính cuộc đời mình?
