Những Cuộc Chinh Phạt Của Alexander Đại Đế của Arrian là một trong những tác phẩm quan trọng nhất khi tìm hiểu về hành trình quân sự của Alexander xứ Macedonia, nhân vật đã mở rộng lãnh thổ từ Hy Lạp đến tận Ấn Độ trong thời gian ngắn ngủi nhưng đầy biến động. Arrian, nhà sử học và nhà quân sự của thế kỷ II, dựa trên nguồn tư liệu của Ptolemy, Aristobulus cùng các ghi chép cổ để xây dựng một bản thuật truyện vừa chính xác vừa sống động, phản ánh cả góc nhìn chiến thuật lẫn khí chất anh hùng của Alexander. Tác phẩm cho thấy một nhà lãnh đạo có khả năng truyền cảm hứng mạnh mẽ, đồng thời sở hữu tư duy chiến lược sắc bén hiếm thấy trong lịch sử.
Các chương đầu mô tả nền tảng quyền lực của Macedonia sau thời Philip II, cha của Alexander, người đã xây dựng một quân đội kỷ luật, tổ chức hiệu quả và mang tính cải cách cao. Khi Alexander kế vị, nền tảng này cho phép ông bắt đầu chiến dịch chinh phục với tốc độ nhanh và độ quyết đoán mạnh. Arrian tái dựng bước đi đầu tiên của ông tại Hy Lạp trước khi tiến sang châu Á, nơi cuộc đối đầu với đế chế Ba Tư bắt đầu định hình hình tượng một thiên tài quân sự.
Tác phẩm dành phần lớn nội dung cho các trận đánh lớn gắn liền với tên tuổi Alexander, đặc biệt là Granicus, Issus và Gaugamela. Arrian miêu tả kỹ quá trình Alexander nghiên cứu địa hình, điều chỉnh đội hình phalanx, bố trí kỵ binh và lựa chọn thời điểm tổng tấn công. Qua từng chiến trường, độc giả thấy rõ sự nổi bật của Alexander nằm ở khả năng kết hợp giữa sự táo bạo trong hành động và tính toán thận trọng trong chiến lược. Những trận thắng liên tiếp trước một đế chế rộng lớn như Ba Tư không chỉ thể hiện sức mạnh quân đội Macedonia mà còn phản ánh uy tín cá nhân của Alexander, người luôn dẫn đầu đội hình xung kích và trở thành tâm điểm tinh thần của toàn quân.
Bên cạnh việc mô tả chiến dịch, Arrian khắc họa nỗ lực của Alexander trong việc xây dựng hình ảnh một nhà lãnh đạo có tầm nhìn vượt khỏi khuôn khổ lãnh thổ. Cuộc hành quân đến Ai Cập, việc thành lập thành phố Alexandria và sự tôn trọng dành cho các phong tục địa phương cho thấy Alexander không chỉ hướng đến những chiến thắng quân sự mà còn mong muốn thiết lập một trật tự văn hóa mới. Arrian trình bày các yếu tố này vừa như mục tiêu chính trị vừa như tham vọng cá nhân của Alexander trong việc tạo dựng một thế giới thống nhất dưới quyền cai trị của ông.
Tác phẩm không bỏ qua những giai đoạn khó khăn trong chiến dịch phía đông, khi quân đội phải đối mặt với địa hình hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt và sự mệt mỏi kéo dài. Những mô tả về hành trình vượt dãy Hindu Kush, chiến dịch tại Sogdia hay cuộc chạm trán với các bộ tộc miền núi thể hiện rõ ý chí thép của Alexander và khả năng duy trì kỷ luật của đội quân trong tình trạng kiệt sức. Arrian cũng ghi lại những biến cố nội bộ như sự bất mãn của binh sĩ hoặc các xung đột giữa tướng lĩnh, qua đó hoàn chỉnh hình ảnh một chiến dịch vừa vĩ đại vừa chứa đựng nhiều thử thách vượt quá sức một cá nhân.
Những Cuộc Chinh Phạt Của Alexander Đại Đế đem đến bức tranh toàn diện về một trong những hành trình quân sự nổi bật nhất của thế giới cổ đại. Arrian kết hợp độ chính xác của người ghi chép cùng sự sắc sảo của nhà phân tích, tạo nên một tác phẩm có giá trị bền vững và là điểm tựa quan trọng cho những ai muốn hiểu sâu về Alexander cùng thời đại ông đã làm rung chuyển.
