Sứ Mệnh Văn Nghệ Hiện Đại của Albert Camus là một tiểu luận ngắn nhưng có sức nặng tư tưởng đặc biệt, thể hiện rõ quan niệm của ông về vai trò và trách nhiệm của người nghệ sĩ trong thế giới hiện đại đầy chia rẽ, bạo lực và khủng hoảng giá trị. Tác phẩm không bàn về kỹ thuật sáng tác hay mỹ học thuần túy, mà đi thẳng vào câu hỏi cốt lõi: nghệ thuật tồn tại để làm gì, và người cầm bút phải đứng ở đâu giữa thời đại của áp bức và dối trá.
Camus viết tiểu luận này từ trải nghiệm trực tiếp của một thế kỷ bị xé nát bởi chiến tranh, chủ nghĩa toàn trị và sự tha hóa của lý tưởng. Theo ông, nghệ sĩ không thể tự đặt mình ra ngoài lịch sử, nhưng cũng không được để mình trở thành công cụ của lịch sử. Văn nghệ, nếu chỉ phục vụ tuyên truyền hay biện minh cho bạo lực, sẽ phản bội chính bản chất của nó. Vì thế, Camus khẳng định sứ mệnh của nghệ thuật là bảo vệ con người trước mọi hình thức chà đạp, dù chúng đến từ quyền lực chính trị, ý thức hệ hay đám đông cuồng tín.
Một luận điểm trung tâm của Sứ Mệnh Văn Nghệ Hiện Đại là sự căng thẳng không thể xóa bỏ giữa nghệ sĩ và xã hội. Camus cho rằng người nghệ sĩ chân chính luôn sống trong trạng thái lưỡng nan: vừa thuộc về cộng đồng, vừa không ngừng chất vấn nó. Nghệ thuật sinh ra từ nỗi đau chung của con người, nhưng chỉ có thể tồn tại khi giữ được tiếng nói độc lập. Khi nhà văn từ bỏ quyền nghi ngờ và phản biện, anh ta đánh mất lý do tồn tại của mình.
Camus đặc biệt nhấn mạnh đến khái niệm “đoàn kết trong phản kháng”. Đối với ông, nghệ thuật không phải hành vi trốn chạy thực tại, mà là cách con người khẳng định phẩm giá trước cái phi lý của thế giới. Nhà văn không có quyền đứng về phía những kẻ hành hình, dù nhân danh bất kỳ lý tưởng nào. Viết, trong quan niệm của Camus, là hành động đứng về phía những con người bị câm lặng, bị bóp méo sự thật, những nạn nhân không có tiếng nói trong lịch sử chính thống.
Một điểm đáng chú ý khác là thái độ của Camus đối với chủ nghĩa hư vô và tuyệt vọng. Ông thừa nhận thế giới hiện đại thiếu vắng những giá trị tuyệt đối, nhưng phản đối việc lấy đó làm cái cớ cho sự buông xuôi đạo đức. Nghệ sĩ, theo Camus, phải chống lại cả hai thái cực: sự phục tùng mù quáng và sự phủ nhận mọi giá trị. Văn nghệ tồn tại để giữ cho con người không rơi vào im lặng lạnh lùng trước đau khổ của đồng loại.
Văn phong của Camus trong tiểu luận này chặt chẽ, tiết chế và giàu tính đạo đức, mang dấu ấn rõ rệt của một trí thức dấn thân nhưng không giáo điều. Ông không ra lệnh cho nghệ sĩ phải viết gì, mà đặt ra những giới hạn đạo lý mà người cầm bút không nên vượt qua. Chính sự kiên định trong tinh thần nhân bản ấy khiến Sứ Mệnh Văn Nghệ Hiện Đại vượt khỏi bối cảnh lịch sử cụ thể để trở thành một văn bản có giá trị lâu dài.
Sứ Mệnh Văn Nghệ Hiện Đại không phải là lời kêu gọi hành động ồn ào, mà là một lời nhắc tỉnh táo về trách nhiệm của nghệ thuật trước con người. Trong một thế giới nơi sự thật dễ dàng bị bóp méo và bạo lực thường được biện minh bằng ngôn từ đẹp đẽ, Camus khẳng định rằng sứ mệnh cao nhất của văn chương vẫn là bảo vệ phẩm giá con người và giữ cho tiếng nói lương tri không bị dập tắt.
