Tâm Thức, Bản Ngã Và Xã Hội của George Herbert Mead là một trong những công trình triết học – xã hội học quan trọng nhất thế kỷ XX, đặt nền móng cho trường phái tương tác biểu trưng (symbolic interactionism). Cuốn sách không chỉ là sự kết hợp tinh tế giữa triết học, tâm lý học và xã hội học, mà còn là nỗ lực sâu sắc nhằm lý giải cách con người hình thành ý thức, bản ngã và mối quan hệ với cộng đồng thông qua giao tiếp và tương tác xã hội.
George Herbert Mead cho rằng con người không sinh ra đã có “bản ngã”, mà bản ngã là kết quả của quá trình tương tác với người khác. Ông phân biệt rõ hai khái niệm “I” (cái tôi chủ thể) và “Me” (cái tôi xã hội). “I” là phần phản ứng, sáng tạo và tự phát trong con người, trong khi “Me” là hình ảnh bản thân mà cá nhân nhận thức được qua con mắt của xã hội. Sự tương tác giữa “I” và “Me” tạo nên cái mà ta gọi là “bản ngã” – một cấu trúc vừa cá nhân vừa xã hội, vừa chủ động vừa bị quy định.
Một điểm cốt lõi trong tư tưởng của Mead là vai trò của ngôn ngữ và biểu tượng trong việc hình thành tâm thức. Con người học cách hiểu bản thân và thế giới xung quanh thông qua “ký hiệu có ý nghĩa” – những hành vi, lời nói hay cử chỉ mang nội dung biểu trưng được cả hai phía trong tương tác cùng chia sẻ. Khi ta giao tiếp, ta không chỉ truyền đạt thông tin mà còn đang xây dựng thực tại xã hội – một quá trình năng động và không ngừng tái tạo.
Cuốn sách cũng bàn sâu về quá trình phát triển của ý thức xã hội. Mead mô tả ba giai đoạn hình thành bản ngã: giai đoạn chơi (play stage), nơi trẻ em nhập vai người khác đơn lẻ; giai đoạn trò chơi phức hợp (game stage), nơi trẻ hiểu được các vai trò xã hội cùng tồn tại; và cuối cùng là giai đoạn “cái tôi tổng quát” (generalized other), khi con người biết điều chỉnh hành vi của mình theo những chuẩn mực và giá trị chung của xã hội.
Điều khiến Tâm Thức, Bản Ngã Và Xã Hội trở thành một tác phẩm kinh điển là vì nó không chỉ nói về con người như một cá thể, mà còn chỉ ra cách xã hội được hình thành từ chính những mối quan hệ giữa các cá nhân. Mead không xem xã hội là một thực thể tách biệt, mà là một quá trình sống động trong đó mỗi người vừa là sản phẩm vừa là người kiến tạo.
Với lối tư duy mạch lạc, khái niệm chặt chẽ và lập luận sắc bén, Mead đã mở ra một hướng tiếp cận mới về con người – không chỉ như một sinh vật có lý trí, mà là một thực thể xã hội luôn vận động giữa cái riêng và cái chung. Tâm Thức, Bản Ngã Và Xã Hội vì thế vẫn giữ nguyên giá trị thời đại: nó giúp ta hiểu rằng bản sắc cá nhân không bao giờ tách rời khỏi bối cảnh xã hội, và chỉ trong sự tương tác với người khác, con người mới thực sự trở thành chính mình.
