Thẩm Phán Và Đao Phủ của Friedrich Dürrenmatt là một tiểu thuyết trinh thám kinh điển, vừa mang đậm phong cách điều tra phá án, vừa chất chứa những tầng ý nghĩa sâu xa về công lý, sự thật và những giới hạn đạo đức của con người. Tác phẩm được viết bởi nhà văn, nhà soạn kịch người Thụy Sĩ nổi tiếng với khả năng biến một câu chuyện hình sự tưởng chừng quen thuộc thành một ẩn dụ triết học đầy ám ảnh.
Câu chuyện bắt đầu khi thanh tra cảnh sát Ulrich Schmied bị sát hại trong một con đường hẻo lánh giữa đêm mưa. Vụ án nhanh chóng được giao cho thanh tra già Bärlach – một người dày dạn kinh nghiệm, nổi tiếng sắc sảo nhưng sức khỏe đang cạn kiệt vì căn bệnh nan y. Cùng với cộng sự là thanh tra trẻ Tschanz, Bärlach bắt đầu lần theo dấu vết vụ án, để rồi nhận ra rằng phía sau cái chết của Schmied là một mạng lưới mờ ám liên quan đến tội phạm, quyền lực và cả những mối thù cá nhân kéo dài nhiều thập kỷ.
Dürrenmatt khéo léo sử dụng cấu trúc trinh thám cổ điển – với hiện trường vụ án, các nghi phạm, những manh mối tưởng như rời rạc – nhưng đồng thời ông phá vỡ sự quen thuộc ấy bằng những cú xoay chuyển bất ngờ. Mỗi tình tiết trong Thẩm Phán Và Đao Phủ không chỉ để phục vụ việc tìm ra hung thủ mà còn đặt ra những câu hỏi: liệu công lý có thể đạt được khi phải dùng đến thủ đoạn? Liệu một thẩm phán có thể vừa là người xét xử, vừa là kẻ thi hành án?
Nhân vật thanh tra Bärlach là linh hồn của tác phẩm. Ông không phải kiểu điều tra viên toàn năng, nhanh nhạy về thể chất, mà là một trí tuệ sắc bén, kiên nhẫn và sẵn sàng phá bỏ luật lệ để đạt mục tiêu. Sự đối lập giữa Bärlach và Tschanz – một bên già nua, cận kề cái chết; một bên trẻ trung, tham vọng – tạo nên động lực tâm lý mạnh mẽ cho câu chuyện. Bärlach, bằng sự từng trải, dường như hiểu rõ mọi thứ ngay từ đầu, nhưng ông lựa chọn một con đường giải quyết vụ án khác thường, biến toàn bộ hành trình điều tra thành một ván cờ tinh vi.
Không chỉ dừng ở mức độ giải trí, Thẩm Phán Và Đao Phủ còn là một áng văn giàu chất triết lý. Dürrenmatt cho thấy thế giới công lý không hề trong sáng tuyệt đối. Đôi khi, ranh giới giữa chính nghĩa và tội ác mỏng manh đến mức người ta phải đặt câu hỏi liệu có tồn tại thứ công lý thuần khiết hay không. Bối cảnh Thụy Sĩ tĩnh lặng, những thị trấn nhỏ bé với vẻ ngoài yên bình, càng làm nổi bật sự đan xen giữa ánh sáng và bóng tối trong tâm hồn con người.
Với dung lượng vừa phải, nhịp truyện chặt chẽ và cách kết thúc bất ngờ, tác phẩm để lại dư âm mạnh mẽ, buộc người đọc phải suy nghĩ lâu sau khi lật trang cuối cùng. Thẩm Phán Và Đao Phủ là một minh chứng cho khả năng kết hợp hoàn hảo giữa cốt truyện trinh thám và suy tưởng triết học, xứng đáng được xem là một kiệt tác của văn học hình sự châu Âu thế kỷ XX.
