Thăng Long – Kẻ Chợ thời Mạc – Lê Trung Hưng (1527–1788) của Nguyễn Thừa Hỷ là một công trình nghiên cứu lịch sử – văn hóa đồ sộ, mang giá trị học thuật và nhân văn sâu sắc. Tác phẩm không chỉ tái hiện diện mạo kinh thành Thăng Long trong hơn hai thế kỷ đầy biến động của lịch sử Việt Nam, mà còn phác họa chân thực đời sống kinh tế, xã hội và tinh thần của người Việt trong giai đoạn quá độ giữa thời phong kiến cực thịnh và buổi đầu của những biến chuyển hiện đại.
Nguyễn Thừa Hỷ, với vốn hiểu biết uyên bác về lịch sử đô thị và văn hóa truyền thống, đã tiếp cận Thăng Long không đơn thuần như một kinh đô chính trị, mà như một không gian văn hóa phức hợp – nơi giao thoa của quyền lực, thương mại và đời sống dân gian. Cuốn sách mở đầu bằng bối cảnh sau sự sụp đổ của triều Lê sơ và sự xuất hiện của nhà Mạc (1527), tiếp nối là thời Lê Trung Hưng với đặc trưng “vua Lê – chúa Trịnh” kéo dài hơn hai thế kỷ. Trong giai đoạn này, Thăng Long – hay “Kẻ Chợ” trong cách gọi dân gian – vừa là trung tâm quyền lực của Đàng Ngoài, vừa là đầu mối kinh tế – văn hóa sôi động bậc nhất của Đại Việt.
Điểm nổi bật của Thăng Long – Kẻ Chợ thời Mạc – Lê Trung Hưng (1527–1788) nằm ở cấu trúc nghiên cứu công phu, kết hợp giữa khảo cứu tư liệu sử học, địa chí, văn học và các nguồn ghi chép dân gian. Nguyễn Thừa Hỷ không chỉ tái hiện diện mạo vật chất của Thăng Long – với thành quách, phố phường, chợ búa, sông ngòi – mà còn phục dựng cả đời sống tinh thần của cư dân đô thị: phong tục, tín ngưỡng, sinh hoạt văn hóa, lễ hội, âm nhạc, và nghệ thuật biểu diễn. Thăng Long hiện lên như một “vi tiểu vũ trụ” phản chiếu toàn bộ xã hội Việt Nam thời bấy giờ.
Tác giả đặc biệt nhấn mạnh vai trò thương nghiệp của Thăng Long – Kẻ Chợ như trung tâm giao thương lớn nhất nước, nơi hội tụ thương nhân trong và ngoài nước, với những phường nghề, chợ búa sầm uất và mạng lưới buôn bán trải rộng khắp Đàng Ngoài. Cùng với đó là sự phát triển của tầng lớp thị dân, những trí thức, nghệ nhân, thương nhân – những con người góp phần tạo nên bản sắc đô thị Việt Nam sớm nhất trong lịch sử.
Không chỉ là một công trình lịch sử, cuốn sách còn là một bản “địa văn hóa” về Thăng Long. Nguyễn Thừa Hỷ cho thấy thành phố này không chỉ tồn tại như biểu tượng của quyền lực, mà còn như cái nôi của văn hóa dân gian, nơi kết tinh tinh thần sáng tạo, linh hoạt và nhân bản của người Việt. Dù chiến tranh, chia cắt và biến động chính trị liên tiếp diễn ra, Thăng Long vẫn giữ vai trò trung tâm – vừa bền bỉ vừa năng động, là nơi bảo tồn hồn cốt dân tộc qua từng thế kỷ.
Thăng Long – Kẻ Chợ thời Mạc – Lê Trung Hưng (1527–1788) là một trong những công trình tiêu biểu cho hướng nghiên cứu lịch sử – đô thị Việt Nam hiện đại. Với cách viết dung dị mà uyên thâm, Nguyễn Thừa Hỷ đã biến những tư liệu khô khan thành bức tranh sống động về một kinh đô cổ, giúp người đọc hiểu rằng lịch sử của Thăng Long cũng chính là lịch sử của bản sắc Việt – vừa kiên cường, vừa mềm mại, vừa thâm trầm mà luôn vươn mình qua thời gian.
