Thành Phố Chết của Richard Matheson là một tiểu thuyết khoa học viễn tưởng – kinh dị mang tính biểu tượng, nơi nỗi sợ không đến từ những con quái vật ghê rợn thuần túy, mà từ cảm giác cô độc tuyệt đối của con người khi bị tách khỏi xã hội và lịch sử. Tác phẩm đặt nhân vật vào một thế giới hậu tận thế tĩnh lặng đến rợn người, nơi sự sống gần như đã biến mất, để từ đó khai thác những câu hỏi căn bản về bản năng sinh tồn, niềm tin và ý nghĩa của việc còn sống.
Nhân vật trung tâm là Robert Neville, dường như là người duy nhất còn sống sót trong một thành phố bị hủy hoại bởi đại dịch bí ẩn. Ban ngày, thành phố trống rỗng, hoang tàn và im lặng như nghĩa địa khổng lồ. Ban đêm, những sinh vật giống ma cà rồng trỗi dậy, bao vây ngôi nhà của Neville, biến mỗi đêm thành một cuộc vây hãm kéo dài. Chu kỳ ngày – đêm lặp lại không ngừng, tạo nên nhịp điệu ám ảnh, nơi sự sống chỉ tồn tại trong những khoảng thời gian mong manh.
Điểm đặc sắc của Thành Phố Chết nằm ở cách Matheson khắc họa nỗi cô độc. Neville không chỉ chiến đấu để sống sót trước các sinh vật thù địch, mà còn chống chọi với sự bào mòn tinh thần khi không còn giao tiếp con người. Anh sửa chữa nhà cửa, thu thập thực phẩm, nghiên cứu nguyên nhân dịch bệnh — những hành động mang tính cơ học, như nỗ lực níu giữ trật tự cũ trong một thế giới đã sụp đổ. Sự đơn điệu ấy dần trở thành một dạng tra tấn tinh thần, khiến ranh giới giữa lý trí và tuyệt vọng ngày càng mong manh.
Richard Matheson không xây dựng câu chuyện thuần túy theo mô hình săn – trốn quen thuộc. Ông dành nhiều dung lượng để Neville suy ngẫm, nghi ngờ và tự chất vấn. Đại dịch trong truyện không chỉ là tai họa sinh học, mà còn là phép thử đạo đức. Khi Neville săn lùng và tiêu diệt những sinh vật kia, anh tin mình là người bảo vệ nhân loại cuối cùng. Nhưng càng về sau, câu hỏi “ai mới thực sự là quái vật” trở nên ngày càng ám ảnh.
Một lớp ý nghĩa quan trọng của Thành Phố Chết nằm ở sự đảo ngược chuẩn mực. Thế giới mới được hình thành sau thảm họa vận hành theo những quy luật khác, nơi Neville — kẻ còn giữ tư duy cũ — trở thành dị biệt. Matheson khéo léo dẫn dắt người đọc đến nhận thức rằng cái gọi là “bình thường” hay “quái dị” không mang giá trị tuyệt đối, mà phụ thuộc vào số đông và hoàn cảnh lịch sử. Chính nhận thức này làm cho đoạn kết của tác phẩm trở nên lạnh lẽo và đầy sức nặng.
Văn phong của Richard Matheson giản dị, trực diện, nhưng giàu sức gợi. Ông không lạm dụng những mô tả ghê rợn, mà để nỗi sợ thấm dần qua không khí trống trải, những con phố hoang phế, tiếng gõ cửa trong đêm và sự im lặng kéo dài. Nhịp kể đều đặn, khép kín, khiến người đọc cảm thấy bị giam cầm cùng nhân vật trong một thế giới không lối thoát.
Thành Phố Chết không chỉ là một tiểu thuyết kinh dị hậu tận thế, mà là một suy tư sâu sắc về sự cô độc của con người và tính tương đối của khái niệm nhân loại. Tác phẩm đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến dòng khoa học viễn tưởng và kinh dị sau này, đồng thời vẫn giữ nguyên sức ám ảnh bởi câu hỏi cốt lõi mà nó đặt ra: trong một thế giới đã thay đổi hoàn toàn, liệu việc sống sót có còn đồng nghĩa với việc giữ được nhân tính hay không.
