Trí Tuệ Thẩm Thấu của Maria Montessori là một trong những tác phẩm nền tảng, nơi bà trình bày sâu sắc khái niệm nổi tiếng “tâm trí thẩm thấu” (absorbent mind) – năng lực kỳ diệu của trẻ nhỏ trong giai đoạn đầu đời. Montessori khẳng định rằng từ khi sinh ra đến khoảng 6 tuổi, trẻ sở hữu một trí tuệ đặc biệt, có khả năng hấp thụ môi trường xung quanh một cách tự nhiên, không cần nỗ lực có ý thức, giống như miếng bọt biển thấm nước. Chính nhờ năng lực này, trẻ tiếp thu ngôn ngữ, văn hóa, kỹ năng vận động và cả những thói quen xã hội một cách nhanh chóng và sâu sắc.
Cuốn sách mở đầu bằng việc giải thích cơ chế hoạt động của “trí tuệ thẩm thấu”. Theo Montessori, người lớn học hỏi thông qua tư duy có ý thức, còn trẻ nhỏ học bằng cách nhập tâm và đồng hóa trực tiếp những gì tiếp xúc hằng ngày. Trẻ không chỉ ghi nhớ, mà còn biến những trải nghiệm ấy thành một phần bản chất của mình. Vì vậy, môi trường sống, cách ứng xử của cha mẹ và bầu không khí gia đình có ảnh hưởng vô cùng lớn đến sự hình thành nhân cách.
Montessori cũng chỉ ra rằng “trí tuệ thẩm thấu” chia thành hai giai đoạn: từ 0–3 tuổi, trẻ hấp thụ một cách vô thức, nghĩa là không chủ đích nhưng vẫn tiếp nhận toàn bộ; từ 3–6 tuổi, quá trình này dần trở nên có ý thức, khi trẻ bắt đầu lựa chọn, phân tích và củng cố những gì đã học. Trong cả hai giai đoạn, trẻ đều có “các thời kỳ nhạy cảm” – những khoảng thời gian vàng cho sự phát triển ngôn ngữ, vận động, giác quan, trật tự và đời sống xã hội. Nếu cha mẹ và giáo viên nắm bắt đúng, việc giáo dục sẽ đạt hiệu quả tối ưu.
Một nội dung quan trọng khác mà Trí Tuệ Thẩm Thấu nhấn mạnh là vai trò của môi trường chuẩn bị. Montessori cho rằng cha mẹ và thầy cô phải tạo ra một không gian an toàn, trật tự, giàu tính kích thích, nơi trẻ có thể tự do vận động, khám phá và làm việc bằng đôi tay của mình. Bà khẳng định “đôi tay là công cụ của trí tuệ”, mọi tri thức bền vững đều được hình thành từ sự trải nghiệm trực tiếp.
Ngoài ra, cuốn sách cũng đề cập đến mối liên hệ giữa giáo dục và hòa bình. Montessori tin rằng nếu trẻ được nuôi dưỡng trong tình yêu thương, sự tôn trọng và cơ hội phát triển tự nhiên, thế giới sẽ có những công dân trưởng thành nhân ái, sáng tạo và có trách nhiệm xã hội. Do đó, giáo dục trẻ nhỏ không chỉ mang ý nghĩa cá nhân, mà còn là con đường xây dựng một nền văn minh nhân loại tốt đẹp hơn.
Trí Tuệ Thẩm Thấu không chỉ là một công trình nghiên cứu khoa học về tâm lý và giáo dục trẻ nhỏ, mà còn là lời kêu gọi đầy nhân văn gửi đến cha mẹ và nhà giáo: hãy tin tưởng vào khả năng kỳ diệu của trẻ, quan sát và đồng hành, thay vì áp đặt. Với văn phong giản dị nhưng sâu sắc, cuốn sách đã trở thành tác phẩm kinh điển, đặt nền tảng cho mọi ứng dụng thực tiễn của phương pháp Montessori trên khắp thế giới.
