Tuyển Tập Thạch Lam là một tập hợp những tác phẩm tiêu biểu của Thạch Lam – một trong những cây bút nổi bật của nhóm Tự Lực Văn Đoàn và cũng là gương mặt độc đáo trong văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945. Nếu đa số các nhà văn đương thời thường tập trung vào những bi kịch lớn lao, những xung đột xã hội dữ dội, thì Thạch Lam lại chọn cho mình một con đường riêng: nhẹ nhàng, tinh tế, lặng lẽ khai thác những nỗi buồn mơ hồ, những cảm xúc mong manh, và đời sống giản dị của những con người nhỏ bé. Tuyển Tập Thạch Lam không chỉ cho thấy toàn diện phong cách ấy mà còn giúp độc giả cảm nhận chiều sâu nhân văn ẩn chứa sau từng câu chữ.
Trong tuyển tập này, những tác phẩm như Hai Đứa Trẻ, Gió Lạnh Đầu Mùa, Nhà Mẹ Lê, Dưới Bóng Hoàng Lan… là những viên ngọc sáng. Thạch Lam đã miêu tả đời sống nông thôn, thị trấn nghèo, cảnh sinh hoạt thường ngày của những kiếp người lầm lũi nhưng vẫn lấp lánh niềm hy vọng. Ở Hai Đứa Trẻ, ánh sáng của ngọn đèn con, tiếng trống thu không và hình ảnh đoàn tàu đi qua trở thành biểu tượng cho ước mơ, cho niềm khao khát thoát khỏi sự tù túng của kiếp sống. Trong Gió Lạnh Đầu Mùa, tình thương giữa những đứa trẻ nghèo hiện lên giản dị mà ấm áp, cho thấy sự nhân hậu tự nhiên của con người, ngay cả khi họ đang trong hoàn cảnh thiếu thốn.
Điểm nổi bật của Thạch Lam trong toàn bộ tuyển tập chính là khả năng khắc họa tâm lý và thế giới nội tâm nhân vật bằng bút pháp tinh tế. Ông ít khi xây dựng những cốt truyện kịch tính, thay vào đó là sự quan sát tỉ mỉ, chú ý đến những chi tiết nhỏ nhặt nhưng gợi nhiều cảm xúc. Nhịp văn của Thạch Lam chậm rãi, thấm đẫm chất thơ, khiến người đọc như bước vào một không gian tĩnh lặng, ở đó mọi cung bậc cảm xúc – từ nỗi buồn man mác đến niềm thương xót nhân sinh – đều được khơi dậy một cách tự nhiên.
Giá trị nhân đạo của Tuyển Tập Thạch Lam nằm ở sự cảm thông sâu sắc với những số phận nhỏ bé, những kiếp người tưởng chừng bị lãng quên trong xã hội. Nhà văn không tìm cách phơi bày họ bằng những lời than vãn bi thương, mà nhẹ nhàng soi sáng bằng tình thương. Qua từng trang văn, ta nhận ra tình yêu của Thạch Lam đối với con người, với quê hương đất nước, với những gì bình dị và mong manh nhất.
Nghệ thuật của Thạch Lam trong tuyển tập này còn thể hiện ở sự kết hợp nhuần nhị giữa chất hiện thực và chất lãng mạn. Ông viết về những cảnh nghèo, những mảnh đời khổ cực, nhưng không hề sa vào sự u ám. Trái lại, ngòi bút của ông thổi vào đó một niềm tin âm thầm rằng, ngay cả trong bóng tối cũng có ánh sáng, trong khốn khó cũng nảy nở tình thương.
Tuyển Tập Thạch Lam vì thế vừa là bức tranh hiện thực giản dị của đời sống Việt Nam đầu thế kỷ XX, vừa là khúc nhạc trữ tình về tình thương và lòng nhân ái. Nó giúp người đọc lắng lại, suy ngẫm về giá trị của những điều tưởng như nhỏ bé nhưng lại nuôi dưỡng tâm hồn con người. Thạch Lam đã để lại cho văn học Việt Nam một di sản quý báu: thứ văn chương không ồn ào mà bền bỉ, chạm đến tận sâu trái tim độc giả.
