Chùa Đàn – Vang Bóng Một Thời là tuyển tập hai tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Tuân – nhà văn bậc thầy về ngôn ngữ và phong cách trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Khi kết hợp hai tác phẩm này, độc giả như được dạo bước giữa hai không gian nghệ thuật vừa đối lập vừa hòa quyện: một bên là quá khứ đầy hương sắc và nhân cách, một bên là bi kịch tinh thần của con người tài hoa cô độc giữa đời.
Phần đầu, Vang Bóng Một Thời, là bức tranh hoài niệm về những con người tài hoa, thanh cao, sống trong thời kỳ Nho học tàn phai. Nguyễn Tuân không chỉ viết để tiếc nuối một thời vang bóng, mà còn để tôn vinh cái đẹp của phong thái, của tâm hồn và của văn hóa truyền thống Việt. Dưới ngòi bút ông, những nhân vật như Huấn Cao, cụ Nghè, cụ Ấm… hiện lên với cốt cách tao nhã, yêu cái đẹp đến tận cùng, sống đúng với chuẩn mực đạo lý dù xã hội xung quanh đang đổi thay. Nguyễn Tuân dùng giọng văn cổ kính mà thanh nhã, khắc họa những giá trị tinh thần sắp bị lãng quên, khiến người đọc cảm thấy như đang nghe lại tiếng vọng của một thời quá khứ vàng son.
Trái ngược với sự hoài cổ ấy, Chùa Đàn là tác phẩm mang màu sắc triết lý và siêu thực, thể hiện cái nhìn đầy ám ảnh của Nguyễn Tuân về nghệ thuật, tài năng và sự cô đơn. Câu chuyện xoay quanh ba nhân vật – người kể chuyện, ông Tiết và cô đào nương – những con người sống vì nghệ thuật, nhưng cũng chính nghệ thuật lại khiến họ rơi vào vực sâu của cô độc và bi kịch. Tiếng đàn trong Chùa Đàn không chỉ là âm thanh, mà là linh hồn, là sợi dây nối giữa con người và cái vô hạn, giữa sáng tạo và hủy diệt. Nguyễn Tuân đã gửi gắm vào đó triết lý về cái đẹp: cái đẹp chỉ thật sự tồn tại khi vượt qua cả hình thức và giới hạn của đời sống.
Đọc Chùa Đàn – Vang Bóng Một Thời, người đọc cảm nhận được sự chuyển mình trong tư tưởng và phong cách của Nguyễn Tuân – từ hoài cổ sang chiêm nghiệm, từ cái đẹp của đạo đức sang cái đẹp của sáng tạo. Hai tác phẩm bổ sung cho nhau, thể hiện trọn vẹn một Nguyễn Tuân tài hoa, khao khát cái đẹp tuyệt đối và luôn mang trong lòng nỗi đau nhân thế.
Chùa Đàn – Vang Bóng Một Thời không chỉ là dấu ấn văn chương mà còn là di sản tinh thần. Nó nhắc chúng ta về giá trị của nhân cách, của nghệ thuật và của sự trung thành với cái đẹp. Trong từng câu chữ, Nguyễn Tuân như gửi gắm lời tri ân với quá khứ, đồng thời để lại một lời tự sự sâu thẳm: rằng cái đẹp và cái tài, dù trong thời nào, cũng luôn đáng được tôn thờ và giữ gìn như một ánh sáng không bao giờ tắt.
