Mô Tả Vương Quốc Đàng Ngoài là một trong những tác phẩm tư liệu quý giá về lịch sử, địa lý và đời sống xã hội Việt Nam vào thế kỷ XVII, được ghi chép bởi Samuel Baron — một thương nhân người Hà Lan có thời gian dài sinh sống, làm việc tại Đàng Ngoài (Bắc Bộ ngày nay) vào những năm 1680. Tác phẩm mang lại cho độc giả cái nhìn chân thực, sống động về đất nước, con người và triều đại nhà Lê trung hưng trong bối cảnh giao lưu, tiếp xúc với các thế lực phương Tây đang dần mở rộng ảnh hưởng tại châu Á.
Samuel Baron là con trai của một thương nhân Hà Lan sống lâu năm tại Đàng Ngoài, nhờ đó ông có sự hiểu biết sâu sắc và khá toàn diện về xã hội Việt Nam thời bấy giờ. Tác phẩm Mô Tả Vương Quốc Đàng Ngoài không chỉ đơn thuần là những ghi chép hời hợt mang tính quan sát bên ngoài, mà còn cho thấy sự tìm hiểu cặn kẽ về thể chế chính trị, quân sự, luật pháp, văn hóa, tín ngưỡng và sinh hoạt đời sống người dân. Đây là nguồn tư liệu quý giá đối với các nhà nghiên cứu lịch sử Việt Nam cũng như những độc giả yêu thích tìm hiểu về quá khứ.
Trong sách, Samuel Baron mô tả khá chi tiết về bộ máy cai trị của triều đình nhà Lê, vai trò của vua Lê, chúa Trịnh, mối quan hệ phức tạp giữa quyền lực danh nghĩa và thực quyền trong triều đình. Ông cũng ghi lại những nghi thức cung đình, luật lệ hà khắc nhưng cũng thể hiện phần nào sự ổn định và quy củ của xã hội Đàng Ngoài lúc bấy giờ.
Không chỉ đề cập đến chính trị, Mô Tả Vương Quốc Đàng Ngoài còn khắc họa đời sống sinh hoạt thường nhật của người dân như nghề nông, thủ công, thương mại, tín ngưỡng, tập tục cưới hỏi, tang lễ… Những chi tiết như phong tục ăn mặc, trang trí nhà cửa, vai trò của phụ nữ trong gia đình hay các hình phạt trong hệ thống luật pháp đều được Samuel Baron miêu tả tỉ mỉ, sinh động. Qua đó, độc giả có thể hình dung được một xã hội phong kiến với đầy đủ sắc thái văn hóa, khác biệt với phương Tây nhưng cũng có những điểm tương đồng thú vị.
Một điểm giá trị khác của tác phẩm là ghi chép về mối quan hệ giao thương giữa Đàng Ngoài với các thương nhân nước ngoài như Hà Lan, Bồ Đào Nha, Trung Hoa, Nhật Bản… Samuel Baron mô tả cảnh thuyền buôn nhộn nhịp tại các cảng biển, sự phát triển của kinh tế thương mại cũng như vai trò ngày càng lớn của các quốc gia châu Âu trong hoạt động kinh tế tại Đông Nam Á.
Mô Tả Vương Quốc Đàng Ngoài không chỉ là bản mô tả mang tính quan sát của một người nước ngoài, mà còn là cây cầu nối giữa hai nền văn hóa Đông – Tây trong bối cảnh lịch sử đầy biến động. Cuốn sách cho thấy một Việt Nam phong kiến vừa bảo thủ, vừa mở cửa, một quốc gia độc lập nhưng đứng trước những thử thách to lớn từ sự phát triển của thế giới.
Với giá trị tư liệu và lịch sử sâu sắc, Mô Tả Vương Quốc Đàng Ngoài là tác phẩm không thể thiếu đối với những ai muốn khám phá thêm về lịch sử Việt Nam cũng như quá trình tiếp xúc văn hóa giữa Việt Nam và phương Tây thời kỳ tiền hiện đại.
