Lịch Sử Cách Mạng Việt Nam 1862–1930 là một công trình sử học quan trọng của học giả uyên bác Đào Duy Anh, người được xem là một trong những nhà sử học, từ điển học và học giả hàng đầu của Việt Nam thế kỷ XX. Cuốn sách không chỉ là một bản tường thuật súc tích và khoa học về phong trào cách mạng Việt Nam trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, mà còn là minh chứng cho tư duy độc lập, sắc sảo và cái nhìn toàn diện của tác giả đối với lịch sử dân tộc trong bối cảnh thuộc địa.
Tác phẩm tập trung trình bày quá trình hình thành và phát triển của phong trào yêu nước, chống thực dân Pháp từ sau Hiệp ước Nhâm Tuất năm 1862 đến thời điểm Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời năm 1930. Trong khoảng thời gian gần 70 năm này, dân tộc Việt Nam đã trải qua những biến chuyển lớn lao về chính trị, xã hội, văn hóa và tư tưởng. Đào Duy Anh không chỉ ghi chép các sự kiện mà còn phân tích nguyên nhân, bối cảnh lịch sử và ý nghĩa của từng phong trào, từ các cuộc khởi nghĩa Cần Vương, Đông Du, Duy Tân cho đến sự ra đời của những tổ chức cách mạng mới như Tân Việt Cách mạng Đảng, Việt Nam Quốc dân Đảng.
Một trong những đóng góp nổi bật của cuốn sách là cách tiếp cận lịch sử dưới góc nhìn dân tộc và quần chúng. Đào Duy Anh không tô vẽ cá nhân hay thần thánh hóa bất kỳ phong trào nào, mà luôn đặt các biến động trong mối quan hệ với sự vận động của xã hội Việt Nam và ảnh hưởng từ thế giới bên ngoài. Tác phẩm thể hiện rõ sự chuyển biến từ ý thức phong kiến yêu nước đến tư tưởng dân chủ tư sản, và cuối cùng là sự lựa chọn con đường vô sản cách mạng – một xu hướng được xem là tất yếu trong bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ.
Lịch Sử Cách Mạng Việt Nam 1862–1930 cũng cho thấy năng lực tư duy sử học sắc bén của Đào Duy Anh, thể hiện qua cách ông xử lý tư liệu, đánh giá các nhân vật lịch sử và phân tích bối cảnh. Ông viết bằng văn phong giản dị, không hoa mỹ nhưng giàu sức truyền đạt, hướng đến việc giúp người đọc hiểu đúng và đầy đủ về quá trình hình thành tư tưởng và lực lượng cách mạng ở Việt Nam trước năm 1930.
Cuốn sách không chỉ có giá trị học thuật cao mà còn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc, nhất là đối với thế hệ trẻ muốn tìm hiểu về nguồn gốc tư tưởng cách mạng và sự đấu tranh của cha ông đi trước. Đối với những người nghiên cứu sử học, đây là một tài liệu tham khảo quan trọng, phản ánh cách tiếp cận lịch sử mang tính khoa học nhưng vẫn thấm đẫm tinh thần dân tộc.
Với Lịch Sử Cách Mạng Việt Nam 1862–1930, Đào Duy Anh đã không chỉ ghi lại lịch sử, mà còn khơi dậy lòng yêu nước, sự tự hào dân tộc và khát vọng độc lập, tự do trong mỗi người đọc. Tác phẩm là một di sản tinh thần quý báu, góp phần làm sáng tỏ những bước ngoặt quan trọng trong tiến trình cách mạng của dân tộc Việt Nam.
