Những Nhà Cải Cách Việt Nam của nhà văn – nhà báo Lê Minh Quốc là một công trình biên khảo đầy tâm huyết, tập trung tái hiện chân dung những con người tiên phong, những bộ óc cấp tiến đã dấn thân thay đổi vận mệnh đất nước trong dòng chảy lịch sử hiện đại Việt Nam. Đây là tác phẩm không chỉ mang giá trị tri thức, mà còn là lời tri ân sâu sắc gửi đến những người con ưu tú của dân tộc – những người “đi trước thời đại” để mở đường cho tương lai. Sách năm trong bộ Kể Chuyện Danh Nhân Việt Nam.
Cuốn sách giới thiệu hơn hai mươi nhân vật lịch sử tiêu biểu từ cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX – thời kỳ đầy biến động, khi Việt Nam đứng giữa những ngã rẽ sinh tử trước làn sóng xâm lược và thay đổi toàn cầu. Họ là những sĩ phu, học giả, chính trị gia, nhà giáo dục, nhà báo, nhà thơ… từng nỗ lực cải cách đất nước theo nhiều hướng: chấn hưng văn hóa, canh tân giáo dục, đổi mới tư tưởng, xây dựng nền báo chí, cải tiến ngôn ngữ, và kêu gọi lòng yêu nước bằng tinh thần tự cường.
Một số nhân vật nổi bật được khắc họa sâu sắc trong sách có thể kể đến như Nguyễn Trường Tộ – người tha thiết đề nghị triều đình nhà Nguyễn cải cách thể chế và kỹ nghệ; Phan Chu Trinh – người chủ trương “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”; Trương Vĩnh Ký – nhà trí thức uyên bác, người đi tiên phong trong việc Latinh hóa tiếng Việt và truyền bá tri thức phương Tây; hay Nguyễn An Ninh – nhà báo trẻ tuổi với những tư tưởng cấp tiến, không ngại đối đầu với thực dân và lề thói cũ.
Với lối viết dung dị, gần gũi nhưng đầy suy tư, Lê Minh Quốc không chỉ liệt kê tiểu sử hay sự kiện, mà còn đi sâu vào đời sống tinh thần, khát vọng và bi kịch cá nhân của từng nhân vật. Qua đó, tác phẩm làm nổi bật một điểm chung của các nhà cải cách: đó là tinh thần dũng cảm, dám đối diện với cũ kỹ, lạc hậu; dám chịu đựng cô lập, thiệt thòi; và quan trọng nhất, dám hi sinh cái tôi để theo đuổi cái chung vì tương lai dân tộc.
Tác phẩm không mang màu sắc chính trị khô khan mà đậm tính nhân văn, tạo sự kết nối cảm xúc giữa người đọc hôm nay với những người Việt Nam của quá khứ. Những câu chuyện trong sách gợi nhắc ta rằng, bất kỳ thay đổi lớn lao nào cũng bắt đầu từ những con người nhỏ bé nhưng có lý tưởng lớn, từ sự “cãi lại thời thế” của những cá nhân can đảm.
Ngoài ra, Những Nhà Cải Cách Việt Nam còn là nguồn tài liệu tham khảo quý giá cho học sinh, sinh viên, những người làm công tác giáo dục, nghiên cứu và bất kỳ ai quan tâm đến tiến trình hiện đại hóa Việt Nam. Nó khơi dậy niềm tự hào dân tộc, đồng thời đặt ra những câu hỏi thời sự về vai trò của trí thức và trách nhiệm công dân trong bối cảnh phát triển hiện nay.
Với cuốn sách này, Lê Minh Quốc không chỉ viết sử mà còn thổi hồn vào sử. Ông giúp người đọc nhận ra rằng lịch sử không chỉ được kiến tạo bởi các cuộc chiến hay triều đại, mà còn bởi từng con người cụ thể – những người dám nghĩ khác, dám làm khác để thắp lên ánh sáng giữa thời u tối.
Những Nhà Cải Cách Việt Nam là lời nhắc mạnh mẽ rằng: muốn tiến về phía trước, chúng ta cần học từ những người đã từng đi trước – không chỉ bằng tri thức, mà bằng dũng khí và trái tim đầy nhiệt huyết vì đất nước.
