Hồ Xuân Hương Thơ Và Đời là một tác phẩm đặc sắc, kết hợp giữa nghiên cứu văn học và tuyển tập thơ, do nhà nghiên cứu Lữ Huy Nguyên tuyển chọn, chú giải, phân tích và giới thiệu, nhằm phác họa một cách toàn diện chân dung nữ thi sĩ tài hoa Hồ Xuân Hương – người được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm” của văn học Việt Nam trung đại. Cuốn sách không chỉ là tập hợp các bài thơ nổi tiếng của bà, mà còn là một hành trình đi sâu vào thế giới nội tâm, thân phận và khát vọng của một người phụ nữ phi thường trong bối cảnh xã hội phong kiến.
Hồ Xuân Hương là hiện tượng độc đáo trong lịch sử văn chương Việt Nam. Sinh ra và sống trong thời đại nhiều biến động cuối Lê đầu Nguyễn – giai đoạn mà Nho giáo giữ vị trí thống trị tuyệt đối – bà đã tạo ra một tiếng nói riêng biệt, vừa đầy nữ tính, vừa ngang tàng, mạnh mẽ, dám chất vấn những chuẩn mực đạo đức cứng nhắc và phản ánh sâu sắc nỗi đau, nỗi khao khát của người phụ nữ bị trói buộc trong vòng lễ giáo. Thơ của bà không ủy mị hay thuần túy than thân trách phận, mà mang tính phản kháng cao, trào phúng, đậm chất châm biếm mà vẫn trữ tình, sâu lắng.
Hồ Xuân Hương Thơ Và Đời bao gồm hơn 40 bài thơ Nôm nổi tiếng của bà – như Bánh trôi nước, Đánh cờ người, Tự tình, Mời trầu, Cảnh chùa, Làm lẽ… – mỗi bài thơ đều được Lữ Huy Nguyên giới thiệu, giảng giải kỹ lưỡng và đặt trong mối tương quan với đời sống, bối cảnh văn hóa – xã hội đương thời. Nhờ đó, người đọc không chỉ tiếp nhận thơ Hồ Xuân Hương như một giá trị thẩm mỹ, mà còn hiểu rõ hơn thân phận và tư tưởng của một nhà thơ nữ đi trước thời đại.
Bên cạnh thơ ca, cuốn sách còn dành nhiều trang viết để tìm hiểu tiểu sử, cuộc đời và những tranh cãi xoay quanh thân thế Hồ Xuân Hương. Lữ Huy Nguyên – bằng vốn hiểu biết sâu rộng và sự tôn trọng với đối tượng nghiên cứu – đã tái hiện lại một chân dung sống động, không bị thần thánh hóa hay bi kịch hóa quá mức, mà rất con người: một người phụ nữ thông minh, tài năng, cô độc nhưng đầy tự trọng, tự do trong tư tưởng và sắc sảo trong ngôn ngữ.
Điều đặc biệt trong Hồ Xuân Hương Thơ Và Đời là cách tác giả gợi mở nhiều chiều tiếp cận tác phẩm – không áp đặt, không khép kín, mà tạo không gian để người đọc suy ngẫm và đối thoại với chính mình. Những phân tích về thủ pháp nghệ thuật chơi chữ, lối nói hai tầng, hình tượng gợi cảm – gợi tình nhưng đầy tính biểu tượng – cho thấy sự phức tạp và tinh tế trong thơ Hồ Xuân Hương, vượt xa định kiến đơn giản là “tục mà thanh”.
Với nội dung phong phú, chú giải cẩn trọng và giọng văn nghiên cứu dễ tiếp cận, Hồ Xuân Hương Thơ Và Đời là một cuốn sách quý giá cho những ai yêu mến văn học dân tộc, đặc biệt là thơ Nôm, và muốn tìm hiểu sâu hơn về một trong những nữ sĩ lớn nhất của Việt Nam. Đây không chỉ là hành trình về ngôn từ, mà còn là hành trình về tâm hồn và giá trị sống vượt thời đại.
