Cách Ta Nghĩ của John Dewey là một tác phẩm triết học – giáo dục sâu sắc, trình bày nền tảng tư duy phản biện và phương pháp suy luận khoa học trong đời sống con người. Là một trong những triết gia và nhà giáo dục có ảnh hưởng nhất của thế kỷ 20, John Dewey không chỉ bàn về cách chúng ta tư duy, mà còn đề xuất một mô hình tư duy hiệu quả, giúp người học – và bất kỳ ai muốn sống lý trí – có thể tự nâng cao năng lực phân tích và giải quyết vấn đề.
Cuốn sách mở đầu bằng một nhận định then chốt: tư duy không đơn thuần là quá trình vận hành ý tưởng, mà là một công cụ để con người thích nghi, cải thiện môi trường và phát triển bản thân. Dewey nhấn mạnh rằng tư duy thực sự – khác với sự tưởng tượng tùy tiện hay sự lặp lại thói quen – là kết quả của một quá trình suy luận có định hướng, mang tính chất thử nghiệm và điều chỉnh dựa trên kết quả thực tế. Chính vì vậy, ông xem tư duy như một hành vi có mục đích, hướng đến việc tìm kiếm ý nghĩa và giải quyết vấn đề.
Một trong những đóng góp quan trọng của Dewey trong Cách Ta Nghĩ là ông phân biệt giữa các loại hình tư duy khác nhau – từ tư duy bản năng, tư duy theo thói quen đến tư duy phản xạ. Trong đó, tư duy phản xạ (reflective thinking) là hình thức cao nhất, giúp con người đặt câu hỏi, hoài nghi, thu thập chứng cứ và kiểm nghiệm giả thuyết. Tư duy này không chỉ mang lại kiến thức vững chắc hơn, mà còn giúp cá nhân tránh bị dẫn dắt bởi thành kiến, cảm xúc phi lý hoặc thông tin sai lệch.
Thông qua các ví dụ gần gũi trong giáo dục, khoa học và đời sống hằng ngày, Dewey nhấn mạnh rằng tư duy phản xạ cần được rèn luyện, chứ không thể tự nhiên xuất hiện. Ông chỉ trích hệ thống giáo dục truyền thống thiên về ghi nhớ và áp đặt, trong khi bỏ quên vai trò của việc phát triển khả năng đặt câu hỏi, hoài nghi và phân tích. Theo ông, giáo dục phải là một quá trình “đào tạo tư duy” – nơi người học được hướng dẫn để phát hiện vấn đề, tìm kiếm giả thuyết, thử nghiệm và rút ra kết luận dựa trên thực tiễn.
Một điểm đặc biệt trong tư tưởng của Dewey là ông không xem tư duy như một hoạt động cá nhân đơn độc, mà luôn đặt nó trong mối quan hệ với xã hội. Cách ta nghĩ chịu ảnh hưởng từ môi trường văn hóa, truyền thông, giáo dục, và chính tư duy đúng đắn sẽ góp phần cải thiện xã hội. Tư duy phản xạ vì vậy không chỉ là công cụ nhận thức, mà còn là nền tảng đạo đức và dân chủ.
Với văn phong triết lý nhưng rõ ràng, Cách Ta Nghĩ mang lại không chỉ kiến thức mà còn là phương pháp sống. Cuốn sách khuyến khích người đọc sống chậm lại, suy nghĩ sâu hơn, không ngừng chất vấn và học hỏi từ trải nghiệm. Đây là một tác phẩm không thể thiếu đối với những ai muốn hiểu sâu hơn về bản chất của tư duy và cách áp dụng nó để trở thành con người lý trí, độc lập và có trách nhiệm trong xã hội hiện đại.
