Khỉ Và Hổ của Robert Van Gulik là một trong những tập truyện đặc biệt về Địch Công, bởi thay vì một vụ án xuyên suốt, tác phẩm được chia thành hai truyện ngắn độc lập nhưng có mối liên hệ về chủ đề và tư tưởng: Vụ Khỉ và Vụ Hổ. Cả hai cùng khắc họa trí tuệ sắc bén, bản lĩnh đối diện hiểm nguy và tinh thần công minh của vị quan án nổi tiếng, đồng thời phản chiếu sâu sắc xã hội Trung Hoa thời Đường với những mặt tối khó lường.
Trong Vụ Khỉ, câu chuyện mở ra bằng sự xuất hiện của một con khỉ bí ẩn trong làng, gắn liền với những điềm gở và những cái chết kỳ quái. Người dân hoang mang cho rằng đó là sự trừng phạt siêu nhiên, nhưng dưới con mắt tỉnh táo của Địch Công, ông nhận ra phía sau lớp vỏ mê tín là một âm mưu tội ác tinh vi. Điểm đặc biệt của truyện này là cách Van Gulik khai thác sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian và hiện thực pháp lý, nơi quan án phải vừa hóa giải niềm tin sai lầm của dân chúng, vừa lần theo dấu vết của kẻ thủ ác. Hình tượng con khỉ ở đây không chỉ là một ẩn dụ về sự láu cá, bất ổn mà còn như tấm gương phản chiếu những dục vọng tiềm ẩn của con người.
Trong Vụ Hổ, không khí lại mang màu sắc hiểm ác và bi tráng hơn. Một vụ giết người dã man xảy ra ở vùng sơn cước, nơi lời đồn về một con hổ dữ gieo rắc nỗi sợ hãi. Nạn nhân bị tấn công với những vết thương kinh hoàng khiến dân làng tin rằng chính hổ là thủ phạm. Tuy nhiên, Địch Công nhanh chóng nhận ra có điều bất thường: những dấu vết hiện trường và hành vi của “con hổ” dường như quá hoàn hảo để dẫn dắt dư luận. Khi đào sâu, ông phát hiện ra một âm mưu đẫm máu, trong đó kẻ sát nhân đã lợi dụng niềm tin vào thú dữ để che giấu tội ác của mình. Câu chuyện đặt ra câu hỏi về ranh giới giữa thiên nhiên hoang dã và thú tính của con người: liệu hổ dữ có đáng sợ hơn lòng tham, hận thù và dối trá?
Điểm cuốn hút của Khỉ Và Hổ không chỉ ở các tình tiết phá án chặt chẽ mà còn ở ý nghĩa biểu tượng. Khỉ và hổ, hai loài vật mang tính đối lập – một bên tượng trưng cho sự xảo quyệt, một bên cho sức mạnh bạo liệt – đều được Van Gulik sử dụng như hình ảnh phản chiếu bản năng con người. Tội ác trong cả hai vụ án không đến từ thế lực siêu nhiên hay dã thú, mà từ chính lòng người bị dục vọng điều khiển. Điều đó khiến độc giả nhận ra sự sắc bén trong cách tác giả lồng ghép triết lý nhân sinh vào trinh thám.
Địch Công hiện lên vừa là quan án uy nghiêm, vừa là một con người hiểu dân tình, biết cách dùng lý trí để phá tan màn sương mê tín. Ông không chỉ tìm ra kẻ thủ ác, mà còn khôi phục trật tự, đem lại niềm tin đúng đắn cho cộng đồng. Qua đó, Van Gulik cho thấy pháp luật và trí tuệ con người luôn có thể chiến thắng sự hỗn loạn, dù được ngụy trang dưới bóng dáng khỉ hay hổ.
Với nhịp truyện nhanh, bối cảnh đa dạng, cùng hai vụ án mang màu sắc đối lập mà vẫn bổ sung cho nhau, Khỉ Và Hổ là một minh chứng cho khả năng kết hợp nhuần nhuyễn giữa giải trí, kịch tính và suy tư triết học của Robert Van Gulik. Đây không chỉ là tập truyện thỏa mãn niềm say mê trinh thám, mà còn khơi gợi những chiêm nghiệm sâu xa về bản chất con người trong xã hội cổ xưa lẫn hiện đại.
