Ván Bài Lật Ngửa của Nguyễn Trương Thiên Lý là một trong những tác phẩm đặc sắc của văn học Việt Nam hiện đại khi khai thác đề tài tình báo trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Tác phẩm dựa trên nguyên mẫu có thật – vị tướng tình báo huyền thoại Nguyễn Thành Trung, người hoạt động dưới vỏ bọc tinh vi, gắn liền với nhiều chiến công thầm lặng, đồng thời từng được chuyển thể thành bộ phim cùng tên gây tiếng vang lớn. Chính sự kết hợp giữa chất liệu lịch sử và bút pháp tiểu thuyết kịch tính đã tạo nên một cuốn sách vừa chân thực, vừa hấp dẫn như một thiên truyện trinh thám.
Cốt truyện xoay quanh cuộc đời và hoạt động của điệp viên tình báo cộng sản trong lòng chính quyền Sài Gòn. Dưới danh nghĩa một sĩ quan “trung thành” với chế độ cũ, nhân vật chính vừa phải che giấu thân phận thực sự, vừa khéo léo tận dụng vị trí của mình để thu thập tin tức, cung cấp cho cách mạng những thông tin chiến lược có giá trị quyết định. Từ các buổi họp bí mật, những cuộc trao đổi tài liệu, cho tới việc tham gia hoạch định kế hoạch quân sự của đối phương, nhân vật đều phải thể hiện bản lĩnh phi thường: bình tĩnh, sáng suốt và mưu trí đến từng chi tiết.
Những “ván bài” trong tác phẩm chính là những trận đấu trí căng thẳng giữa người chiến sĩ tình báo cách mạng và bộ máy tình báo, phản gián của đối phương. Mỗi lần hành động, ông như đang bước vào một canh bạc sinh tử, nơi mà chỉ cần sơ sẩy, mọi thứ sẽ sụp đổ, bản thân không chỉ mất mạng mà còn gây nguy hại cho cả phong trào. Chính vì thế, sự kịch tính luôn bao trùm toàn bộ tác phẩm, khiến người đọc có cảm giác như đang dõi theo từng nhịp tim của nhân vật.
Điều đặc sắc trong Ván Bài Lật Ngửa không chỉ nằm ở những chi tiết nghề nghiệp bí ẩn của giới tình báo, mà còn ở chiều sâu tâm lý nhân vật. Để sống trong bóng tối, ông phải chấp nhận sự đơn độc, thậm chí chịu những hiểu lầm từ người thân, bạn bè. Có những giây phút căng thẳng đến tột độ khi ông phải đóng vai “người của địch”, thể hiện sự trung thành giả tạo trước mắt kẻ thù, trong khi trái tim vẫn đau đáu hướng về cách mạng. Tác phẩm làm nổi bật sự giằng xé nội tâm ấy, qua đó khắc họa chân thực sự hy sinh thầm lặng của những chiến sĩ tình báo.
Với giọng văn sắc sảo, Nguyễn Trương Thiên Lý đã khéo léo kết hợp yếu tố lịch sử – chính trị với bút pháp tiểu thuyết giàu kịch tính. Các tình tiết trong truyện được xây dựng chặt chẽ, logic, vừa phản ánh đúng những sự kiện có thật, vừa mang sức hấp dẫn của văn chương. Người đọc không chỉ bị lôi cuốn bởi diễn biến căng thẳng, mà còn bị ám ảnh bởi bầu không khí ngột ngạt của một thời kỳ lịch sử, nơi mỗi con người đều phải lựa chọn giữa sống – chết, giữa trung thành – phản bội.
Ván Bài Lật Ngửa vì thế mang giá trị kép. Một mặt, nó là một tư liệu quý, giúp thế hệ sau hiểu rõ hơn về những chiến công thầm lặng của lực lượng tình báo cách mạng Việt Nam. Mặt khác, nó còn là một tác phẩm nghệ thuật, với kết cấu giàu kịch tính, nhân vật đa chiều, khắc họa thành công hình tượng một chiến sĩ tình báo xuất chúng. Thông qua đó, Nguyễn Trương Thiên Lý không chỉ ca ngợi lòng dũng cảm, trí tuệ của một cá nhân, mà còn tôn vinh sức mạnh trí tuệ Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập.
