Bản Sonata Kreutzer của Lev Nikolayevich Tolstoy là một trong những tác phẩm gây nhiều tranh cãi nhất của văn hào Nga, một bản tự thú táo bạo và dữ dội về tình yêu, dục vọng, hôn nhân và sự ghen tuông. Lấy cảm hứng từ bản nhạc Sonata Kreutzer của Beethoven, Tolstoy đã tạo nên một truyện vừa đầy ám ảnh, nơi ông mổ xẻ tận cùng tâm lý con người khi bị giằng xé giữa bản năng và đạo đức, giữa tình yêu lý tưởng và thực tại trần trụi của đời sống hôn nhân.
Câu chuyện được kể qua lời của Pozdnyshev – một người đàn ông trên chuyến tàu, trong cơn mê sảng của tội lỗi và hối hận, thú nhận rằng mình đã giết vợ. Nguyên nhân không phải vì lòng thù hận đơn thuần, mà vì sự bùng nổ của ghen tuông, của dục vọng bị bóp méo trong một mối quan hệ tưởng chừng yêu thương. Qua lời kể của nhân vật, Tolstoy dần bóc tách toàn bộ bi kịch của hôn nhân – nơi tình yêu, sau những đam mê ban đầu, bị thay thế bằng sự chiếm hữu, nghi kỵ và nỗi sợ mất quyền kiểm soát.
Tên truyện – Bản Sonata Kreutzer – không chỉ là biểu tượng âm nhạc mà còn là ẩn dụ cho sự căng thẳng và kịch tính trong tâm hồn con người. Beethoven từng nói, bản nhạc ấy được viết bằng “ngọn lửa”, và Tolstoy đã mượn chính ngọn lửa ấy để soi rọi vào trái tim Pozdnyshev – nơi tình yêu và thù hận cháy cùng một lúc. Cảnh vợ chồng ông chơi bản sonata ấy cùng một người nghệ sĩ violin trở thành khoảnh khắc định mệnh: âm nhạc – thứ ngôn ngữ vượt lên trên lời nói – đã khiến những cảm xúc bị dồn nén bùng nổ, dẫn đến tội ác.
Tolstoy dùng Bản Sonata Kreutzer để bày tỏ cái nhìn cực đoan nhưng thành thật về dục vọng và hôn nhân. Ông cho rằng tình dục, thay vì là biểu hiện của tình yêu, lại là thứ làm con người trở nên nô lệ cho bản năng. Hôn nhân, theo ông, thường không phải là sự kết hợp của hai linh hồn, mà là sự thỏa mãn của xác thịt được hợp thức hóa. Quan điểm ấy khiến tác phẩm bị nhà thờ và xã hội đương thời phản đối gay gắt, nhưng đồng thời cũng làm nên sức mạnh tư tưởng của nó: Tolstoy dám chạm vào những vùng cấm của đạo đức và tâm lý con người.
Điều đặc biệt trong Bản Sonata Kreutzer là cách Tolstoy kết hợp giữa hiện thực và triết lý. Ông không chỉ kể một vụ án ghen tuông, mà còn biến nó thành tấm gương phản chiếu của cả xã hội Nga thế kỷ XIX – nơi phụ nữ bị trói buộc trong vai trò, còn đàn ông bị tù hãm bởi dục vọng và quyền lực. Giọng kể của Pozdnyshev, vừa cuồng loạn vừa tỉnh táo, vừa tội lỗi vừa biện minh, khiến người đọc không thể rời mắt: ta vừa căm ghét, vừa thương xót, vừa nhận ra chính mình trong những cơn xung đột ấy.
Tolstoy, bằng bút pháp hiện thực và chiều sâu tâm lý đặc trưng, đã biến Bản Sonata Kreutzer thành một bản giao hưởng bi kịch về tình yêu và sự tha hóa. Tác phẩm không chỉ là câu chuyện của một kẻ sát nhân, mà là lời cảnh tỉnh về giới hạn mong manh giữa yêu thương và chiếm hữu, giữa đam mê và hủy diệt. Và khi khép lại trang sách, người đọc vẫn còn nghe vang vọng giai điệu dữ dội của bản sonata ấy – giai điệu của linh hồn con người khi bị chính cảm xúc của mình đốt cháy.
