Những Huyền Thoại của Roland Barthes trong tủ sách Tinh Hoa Tri Thức là một tập tiểu luận xuất sắc, nơi nhà ký hiệu học và triết gia người Pháp mổ xẻ những hiện tượng văn hóa đại chúng để vạch ra cách mà ý nghĩa – và qua đó là quyền lực – được tạo dựng trong đời sống hiện đại. Xuất bản lần đầu năm 1957, tác phẩm trở thành một trong những cột mốc quan trọng của tư tưởng hậu cấu trúc và lý thuyết phê bình văn hóa, mở đường cho nhiều trào lưu phân tích xã hội, truyền thông và nghệ thuật đương đại.
Barthes gọi những hiện tượng văn hóa ấy là “huyền thoại” – không phải theo nghĩa tôn giáo hay cổ tích, mà là những diễn ngôn hàng ngày được xã hội thấm nhuần đến mức trở thành “tự nhiên”. Một quảng cáo, một bức ảnh, một trận đấu thể thao, một ngôi sao điện ảnh, thậm chí cả một món ăn cũng có thể là huyền thoại. Điều làm chúng thành huyền thoại không phải ở nội dung, mà ở cách chúng được mã hóa: chúng che giấu bản chất lịch sử và ý thức hệ của mình dưới lớp vỏ tự nhiên, khiến người ta tin rằng “mọi chuyện vốn dĩ là như thế”.
Trong Những Huyền Thoại, Barthes đã chọn ra hàng chục ví dụ cụ thể – từ hình ảnh minh tinh Greta Garbo, cuộc đua xe đạp Tour de France, cho tới sự phổ biến của món steak và khoai tây chiên – để phân tích bằng phương pháp ký hiệu học. Ông chỉ ra rằng mỗi hiện tượng đều mang hai lớp nghĩa: nghĩa đen (denotation) và nghĩa hàm ẩn (connotation). Chính lớp nghĩa hàm ẩn ấy tạo nên huyền thoại, vì nó gắn hiện tượng đời thường với một hệ thống giá trị xã hội – như chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa tiêu dùng, hay định kiến giai cấp – mà người ta không nhận ra.
Barthes cho rằng huyền thoại là công cụ tinh vi của quyền lực ý thức hệ. Nó khiến những giá trị do con người tạo ra – chẳng hạn như “đàn ông mạnh mẽ”, “người Pháp yêu nước”, hay “thị trường tự do là tự nhiên” – trở nên hiển nhiên, không thể tranh cãi. Chính vì vậy, nhiệm vụ của nhà tư tưởng, theo Barthes, là “giải huyền thoại hóa” – tức là bóc tách lớp ngôn ngữ, biểu tượng, và thói quen để phơi bày những cấu trúc ẩn giấu của quyền lực và ý nghĩa đằng sau chúng.
Về mặt phong cách, Những Huyền Thoại là sự kết hợp độc đáo giữa học thuật và văn chương. Barthes không viết như một nhà khoa học khô khan, mà như một nhà tiểu luận tinh tế, quan sát xã hội bằng con mắt sắc bén và giọng văn châm biếm nhẹ nhàng. Mỗi bài viết trong tập sách vừa mang tính lý thuyết, vừa là một tác phẩm nghệ thuật ngôn từ – nơi tri thức và cảm xúc hòa quyện.
Tác phẩm cũng đánh dấu sự chuyển biến trong tư tưởng của Barthes: từ việc nghiên cứu cấu trúc ngôn ngữ sang phân tích các cơ chế văn hóa, mở đường cho những công trình sau này như Cái Chết Của Tác Giả hay Phòng Sáng Ảnh. Với Những Huyền Thoại, ông đã khởi xướng một cách tư duy mới – nhìn thế giới không như những gì nó “là”, mà như những gì nó “được tạo ra để tin là như thế”.
Những Huyền Thoại không chỉ là tác phẩm phê bình xã hội, mà còn là lời kêu gọi tỉnh thức trí tuệ: hãy học cách nhìn xuyên qua vẻ “tự nhiên” của đời sống hiện đại để nhận ra những câu chuyện mà quyền lực, truyền thông và văn hóa đang kể cho chúng ta mỗi ngày.
