Việt – Hoa Bang Giao Sử của Huyền Quang, Xuân Khôi và Đạt Chí là một công trình lịch sử có giá trị đặc biệt, tập trung khảo cứu quan hệ bang giao giữa Việt Nam và Trung Hoa trong suốt chiều dài lịch sử trung đại. Cuốn sách không chỉ tái hiện các sự kiện ngoại giao cụ thể mà còn soi chiếu bản chất của mối quan hệ phức tạp giữa hai quốc gia láng giềng: vừa gần gũi về văn hóa, vừa thường xuyên đối diện với xung đột quyền lực và vấn đề chủ quyền.
Trọng tâm của tác phẩm là hệ thống bang giao triều cống, sứ thần và nghi lễ ngoại giao giữa các triều đại Việt Nam với các triều đại Trung Quốc. Thông qua việc khảo sát các triều Lý, Trần, Lê, Nguyễn trong mối quan hệ với Tống, Nguyên, Minh, Thanh, các tác giả cho thấy sự chủ động, linh hoạt và khôn khéo của nhà nước phong kiến Việt Nam trong việc ứng xử với một nước lớn phương Bắc. Bang giao không chỉ là sự lệ thuộc hình thức mà là một nghệ thuật chính trị nhằm giữ vững độc lập, tránh xung đột quân sự và bảo toàn lợi ích quốc gia.
Một điểm nổi bật của Việt – Hoa Bang Giao Sử là cách tiếp cận dựa trên sử liệu phong phú. Sách khai thác cả chính sử Việt Nam, sử Trung Quốc, các ghi chép về sứ bộ, văn thư ngoại giao, thơ văn đi sứ và tư liệu Hán Nôm. Nhờ đó, các sự kiện bang giao không bị nhìn một chiều mà được đặt trong bối cảnh so sánh, đối chiếu giữa hai phía. Người đọc có thể nhận ra sự khác biệt trong cách ghi chép, cách lý giải lịch sử và cả dụng ý chính trị ẩn sau mỗi dòng sử.
Bên cạnh việc trình bày các chuyến đi sứ, lễ phong vương hay các cuộc thương thuyết biên giới, cuốn sách còn làm rõ vai trò của tầng lớp trí thức – quan lại trong hoạt động ngoại giao. Những nhân vật như sứ thần, học giả, nhà ngoại giao được khắc họa như những người vừa đại diện cho quốc thể, vừa là cầu nối văn hóa. Qua họ, ảnh hưởng của Nho giáo, lễ nghi Trung Hoa đối với xã hội Việt Nam được tiếp nhận có chọn lọc, đồng thời bản sắc và ý thức tự chủ của người Việt vẫn được giữ gìn.
Không dừng lại ở việc thuật lại quá khứ, Việt – Hoa Bang Giao Sử còn gợi mở nhiều suy ngẫm về quy luật quan hệ quốc tế trong khu vực Đông Á. Từ lịch sử bang giao, người đọc có thể thấy rõ cách một quốc gia nhỏ tồn tại và phát triển bên cạnh một cường quốc: bằng sự mềm dẻo về hình thức, cứng rắn về nguyên tắc và nhất quán trong mục tiêu bảo vệ chủ quyền.
Với lối viết nghiêm cẩn, giàu tư liệu nhưng vẫn mạch lạc, dễ theo dõi, cuốn sách phù hợp với những ai quan tâm đến lịch sử ngoại giao, lịch sử Việt Nam – Trung Quốc và vấn đề quan hệ láng giềng trong bối cảnh Á Đông. Việt – Hoa Bang Giao Sử không chỉ là một tác phẩm nghiên cứu mà còn là chìa khóa giúp hiểu sâu hơn về nền tảng lịch sử của những vấn đề vẫn còn tác động đến hiện tại.
