Bí Ẩn Sự Diệt Vong Của Liên Xô – Lịch Sử Những Âm Mưu Và Phản Bội 1945-1991 của A. P. Sheviakin là một công trình khảo cứu tập trung vào những chuyển động ngầm bên trong bộ máy quyền lực Liên Xô suốt giai đoạn hậu Thế chiến II cho đến ngày tan rã. Tác phẩm được xây dựng trên nhiều tư liệu nội bộ, những ghi chép, hồi ký, báo cáo mật và các nguồn lưu trữ từng chỉ dành cho giới nghiên cứu chuyên sâu. Quan điểm của tác giả cho rằng sự sụp đổ của Liên Xô không chỉ là kết quả của yếu tố kinh tế – xã hội hay áp lực từ cuộc chạy đua vũ trang, mà còn xuất phát từ những đấu đá quyền lực, sự suy thoái tư tưởng và những hành động phản bội âm thầm diễn ra trong hàng ngũ lãnh đạo.
Tác phẩm mở đầu bằng việc mô tả bối cảnh Liên Xô sau năm 1945, khi đất nước bước ra khỏi cuộc chiến với chiến thắng vang dội nhưng cũng mang theo khối lượng tổn thất khổng lồ. A. P. Sheviakin phân tích rằng chính trong giai đoạn này, những mầm mống bất ổn đã xuất hiện: bộ máy quan liêu ngày càng phình to, các thiết chế quyền lực bị chi phối bởi sự nghi kỵ và đấu tranh ngầm, trong khi tư tưởng cách mạng dần trở nên giáo điều. Tác giả cho thấy cách mà các nhóm lợi ích hình thành, tạo ra những rạn nứt trong nội bộ, khiến sự đoàn kết từng là sức mạnh chủ chốt của Liên Xô bắt đầu lung lay.
Một trong những trọng tâm của cuốn sách là mối quan hệ phức tạp giữa các nhà lãnh đạo qua từng thời kỳ: từ Stalin, Khrushchev, Brezhnev, Andropov, Chernenko cho đến Gorbachev. A. P. Sheviakin không chỉ mô tả những quyết sách lớn mà còn phân tích sự xung đột giữa các quan điểm cải cách và bảo thủ. Những chương viết về thời kỳ cải tổ cho thấy một bức tranh đầy rối ren: sự chậm trễ trong cải cách kinh tế, bộ máy hành chính không còn vận hành hiệu quả, trong khi những người có tư tưởng thân phương Tây dần nổi lên trong các cơ quan quyền lực. Theo lập luận của tác giả, những yếu tố ấy tạo ra một môi trường dễ dàng cho sự thao túng, dẫn tới nhiều động thái âm thầm làm suy yếu nhà nước.
Một điểm nổi bật khác là cách tác phẩm trình bày vai trò của cơ quan an ninh và quân đội trong toàn bộ tiến trình này. Tác giả phân tích sự thay đổi trong quyền lực của KGB, sự phân hóa trong nội bộ quân đội, cũng như những thông tin tình báo bị rò rỉ có chủ đích. Cuốn sách mô tả nhiều sự kiện quan trọng – từ chiến tranh Afghanistan đến các khủng hoảng kinh tế – như những điểm bùng phát khiến các thế lực đối lập trong nội bộ có cơ hội hành động. Các yếu tố bên ngoài như ảnh hưởng của Hoa Kỳ, chiến lược cô lập Liên Xô và cuộc chiến thông tin cũng được đặt trong mối liên hệ chặt chẽ với các biến động nội bộ.
Tác giả còn dành nhiều dung lượng để phân tích vai trò của các nước cộng hòa thuộc Liên bang, nơi phong trào dân tộc và tư tưởng ly khai mạnh dần theo thời gian. Những mâu thuẫn tích tụ lâu dài, vốn bị che giấu dưới lớp vỏ thống nhất, đã trở thành ngòi nổ khi hệ thống trung ương mất dần khả năng kiểm soát. Tác phẩm khắc họa rõ rằng sự tan rã không phải một khoảnh khắc bất ngờ, mà là kết quả của quá trình suy yếu kéo dài do những tính toán sai lầm, các mối quan hệ quyền lực rạn nứt và sự phản bội của một số nhân vật chủ chốt.
Bí Ẩn Sự Diệt Vong Của Liên Xô – Lịch Sự Những Âm Mưu Và Phản Bội 1945-1991 là cuốn sách dành cho những ai muốn tiếp cận một góc nhìn sắc bén, nhiều tư liệu và giàu tính phản biện về sự sụp đổ của một siêu cường từng thống trị nửa thế kỷ lịch sử thế giới.
