Chủ Nghĩa Tự Do Truyền Thống (nguyên tác Liberalism: In The Classical Tradition) của Ludwig von Mises là một trong những bản tuyên ngôn triết học – kinh tế quan trọng nhất của thế kỷ XX, nơi tinh thần tự do cá nhân và lý trí được bảo vệ trước làn sóng tập thể hóa và toàn trị đang lan rộng. Xuất bản lần đầu năm 1927, tác phẩm là lời khẳng định đầy lý tính cho giá trị của tự do, sở hữu tư nhân, và thị trường tự điều tiết – những trụ cột của nền văn minh phương Tây hiện đại.
Ludwig von Mises, một trong những đại diện tiêu biểu của trường phái Kinh tế Áo, viết cuốn sách này không chỉ như một nhà kinh tế mà còn như một triết gia xã hội. Với ông, “chủ nghĩa tự do” không đơn thuần là một học thuyết kinh tế, mà là một triết lý nhân sinh – một hệ thống tư tưởng hướng đến hòa bình, thịnh vượng và phẩm giá con người. Trong một thời đại khi chủ nghĩa xã hội, phát xít và can thiệp nhà nước đang trỗi dậy mạnh mẽ, Mises đứng vững với niềm tin rằng tự do là điều kiện tiên quyết của mọi tiến bộ.
Cốt lõi trong Chủ Nghĩa Tự Do Truyền Thống là niềm tin vào khả năng tự tổ chức của con người. Mises cho rằng thị trường không phải là hỗn loạn, mà là kết quả của hàng triệu hành động có ý thức được điều phối thông qua cơ chế giá cả. Khi nhà nước can thiệp quá sâu – bằng mệnh lệnh hành chính hay kiểm soát giá – trật tự tự nhiên ấy bị phá vỡ, dẫn đến khan hiếm, lãng phí và suy thoái. Ông nhìn nhận tự do kinh tế không chỉ là phương tiện tạo ra của cải, mà còn là nền tảng của tự do chính trị. Một xã hội không cho phép con người tự do lựa chọn nghề nghiệp, trao đổi, và sở hữu thì không thể gọi là tự do thực sự.
Mises cũng bàn sâu về mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể. Ông phản đối mọi hình thức chủ nghĩa tập thể – dù dưới danh nghĩa giai cấp, quốc gia hay dân tộc – vì chúng đều dẫn tới việc hy sinh con người cho những mục tiêu trừu tượng. Với Mises, chỉ có cá nhân mới là thực thể có tư duy, cảm xúc và quyền lợi thật sự. Chính từ sự tự do của cá nhân mà trật tự xã hội hình thành – không phải bằng cưỡng bức, mà bằng hợp tác tự nguyện.
Một điểm nổi bật trong tư tưởng của Mises là niềm tin vào lý trí con người. Ông bác bỏ mọi quan điểm định mệnh hay thần quyền, khẳng định rằng xã hội loài người có thể và phải được xây dựng trên nền tảng của tư duy hợp lý. Chủ nghĩa tự do, trong mắt ông, không phải là một học thuyết cảm tính hay duy ý chí, mà là kết quả của lý luận khoa học về bản chất con người và kinh tế. Chính lý trí giúp con người nhận ra rằng hợp tác trong tự do đem lại lợi ích cho tất cả, trong khi cưỡng chế và bạo lực chỉ gây ra nghèo đói, chiến tranh và thù hận.
Không dừng lại ở kinh tế, Chủ Nghĩa Tự Do Truyền Thống còn là một bản luận văn về đạo đức xã hội. Mises cho rằng tự do không thể tách rời trách nhiệm; quyền sở hữu không thể tách khỏi lao động; và hòa bình chỉ có thể tồn tại khi mỗi người tôn trọng quyền tự do của người khác. Ông phản đối việc sử dụng “tự do” như một chiêu bài để biện minh cho đặc quyền, độc quyền hay chủ nghĩa vị kỷ cực đoan. Với ông, tự do thật sự là quyền được sống theo lý trí và trong giới hạn mà lý trí chỉ ra – một tự do có kỷ luật, có đạo đức và phục vụ cho lợi ích chung.
Ngày nay, Chủ Nghĩa Tự Do Truyền Thống vẫn giữ nguyên giá trị, đặc biệt trong bối cảnh thế giới đối mặt với những làn sóng can thiệp kinh tế và xung đột ý thức hệ mới. Cuốn sách không chỉ là một tác phẩm kinh tế học, mà còn là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của nhân phẩm, của quyền lựa chọn và của sự khiêm tốn trước sức mạnh tự nhiên của xã hội con người.
Bằng văn phong mạch lạc, lập luận chặt chẽ và tinh thần nhân bản sâu sắc, Ludwig von Mises đã trao cho thế giới một tác phẩm vượt thời đại – nơi tự do không phải là khẩu hiệu, mà là nền tảng của văn minh. Chủ Nghĩa Tự Do Truyền Thống vì thế không chỉ là di sản của thế kỷ XX, mà còn là ánh sáng dẫn đường cho bất kỳ thời đại nào khát khao tìm lại phẩm giá con người trong một thế giới đầy biến động.
