Gã Khổng Lồ Mất Ngủ của Susan L. Shirk là một công trình phân tích sâu sắc về những biến động nội tại của Trung Quốc đương đại, nhìn từ góc độ chính trị, kinh tế và tâm lý quyền lực. Không tiếp cận Trung Quốc như một cường quốc đang lên với dáng vẻ tự tin tuyệt đối, cuốn sách phơi bày hình ảnh một “gã khổng lồ” luôn trong trạng thái lo âu, cảnh giác và bất an trước những thách thức cả trong lẫn ngoài nước.
Susan L. Shirk, một học giả kỳ cựu đồng thời từng trực tiếp tham gia hoạch định chính sách đối với Trung Quốc tại Hoa Kỳ, mang đến cho tác phẩm này lợi thế hiếm có: sự kết hợp giữa nghiên cứu học thuật nghiêm ngặt và trải nghiệm thực tiễn ở hậu trường chính trị. Bà cho thấy nỗi “mất ngủ” của Trung Quốc không xuất phát từ sự yếu kém, mà từ chính sức mạnh và tốc độ phát triển quá nhanh, kéo theo những mâu thuẫn khó hóa giải.
Trung tâm phân tích của cuốn sách là mối quan hệ phức tạp giữa chính trị nội bộ Trung Quốc và chính sách đối ngoại. Theo tác giả, nhiều quyết định cứng rắn của Bắc Kinh trên trường quốc tế không đơn thuần nhằm khẳng định vị thế siêu cường, mà còn để xoa dịu áp lực trong nước: sự bất mãn xã hội, bất bình đẳng gia tăng, tham nhũng, đấu đá phe phái và nỗi lo mất tính chính danh của Đảng Cộng sản. Chính những yếu tố này khiến giới lãnh đạo Trung Quốc luôn phải “ngủ không yên”.
Cuốn sách đặc biệt thuyết phục khi phân tích cách chủ nghĩa dân tộc được sử dụng như một công cụ chính trị. Shirk chỉ ra rằng việc khơi dậy tinh thần dân tộc giúp chính quyền củng cố sự ủng hộ trong ngắn hạn, nhưng đồng thời cũng trói buộc họ vào những lập trường ngày càng cứng nhắc. Một khi kỳ vọng của công chúng bị đẩy lên cao, việc lùi bước trên các vấn đề như biển đảo, thương mại hay quan hệ với Hoa Kỳ trở nên vô cùng rủi ro.
Không dừng ở việc mô tả, Gã Khổng Lồ Mất Ngủ còn gợi mở cách nhìn thận trọng hơn về quan hệ Trung – Mỹ. Thay vì tiếp cận bằng đối đầu cảm tính, Susan L. Shirk khuyến nghị cần hiểu rõ động cơ nội tại của Trung Quốc, từ đó xây dựng chính sách vừa kiên quyết vừa tránh kích hoạt những phản ứng dây chuyền nguy hiểm. Cuốn sách vì thế không chỉ dành cho giới nghiên cứu hay hoạch định chính sách, mà còn hữu ích với bất kỳ ai quan tâm đến trật tự thế giới trong thế kỷ XXI.
Với lối viết mạch lạc, lập luận chặt chẽ và nhiều dẫn chứng cụ thể, Gã Khổng Lồ Mất Ngủ giúp người đọc nhận ra rằng phía sau hình ảnh một Trung Quốc hùng mạnh là những nỗi lo âm ỉ. Hiểu được những nỗi lo ấy chính là chìa khóa để hiểu rõ hơn hành vi, lựa chọn và giới hạn của cường quốc đông dân nhất thế giới hiện nay.
