Học Trò Bà Mụ của Karen Cushman là một tiểu thuyết lịch sử dành cho thiếu niên nhưng mang chiều sâu nhân văn vượt xa giới hạn độ tuổi. Lấy bối cảnh nước Anh thời Trung Cổ, tác phẩm kể câu chuyện trưởng thành của một cô bé vô danh trong xã hội khắc nghiệt, nơi thân phận con người gần như được định đoạt ngay từ khi sinh ra. Không ồn ào, không bi kịch lớn lao, cuốn sách chạm tới người đọc bằng hành trình tìm kiếm bản thân âm thầm nhưng bền bỉ.
Nhân vật chính của truyện là Brat, một đứa trẻ mồ côi, lang thang, không ai đoái hoài. Cô sống trong bóng tối của nghèo đói và bị coi như đồ thừa của xã hội. Brat không có tên thật, không có gia đình, không có ký ức rõ ràng về nguồn gốc của mình. Cuộc đời cô thay đổi khi bị bà mụ Jane Sharp, người phụ nữ khó tính và cứng rắn, nhận làm học trò kiêm người hầu. Tuy nhiên, sự “nhận nuôi” này không mang tính nhân đạo mà xuất phát từ nhu cầu có người sai vặt và hỗ trợ công việc.
Bà mụ Jane là một nhân vật quan trọng trong việc định hình câu chuyện. Bà không dịu dàng, không dễ gần, thậm chí có phần tàn nhẫn trong lời nói và cách đối xử. Nhưng chính sự khắc nghiệt ấy phản ánh một xã hội nơi lòng trắc ẩn không phải lúc nào cũng là lựa chọn sống còn. Bà mụ đại diện cho tri thức dân gian, cho quyền lực thầm lặng của phụ nữ trong cộng đồng, và cho quan niệm rằng chỉ những ai chịu được gian khổ mới xứng đáng tồn tại.
Trong quá trình làm học trò, Brat tiếp xúc với nghề đỡ đẻ, với sinh – tử, với nỗi đau và niềm hy vọng của những người phụ nữ khác. Song song với việc học nghề là quá trình cô học cách nhìn nhận bản thân. Brat dần nhận ra mình không chỉ là kẻ vô giá trị như những gì người khác từng nói. Khi được một gia đình tử tế đối xử như con người, cô lần đầu tiên có một cái tên mới: Alyce. Việc được gọi tên không chỉ là thay đổi danh xưng, mà là bước đầu tiên để cô tồn tại như một cá nhân có phẩm giá.
Biến cố lớn của truyện xảy ra khi Alyce thất bại trong một ca đỡ đẻ khó. Thất bại này khiến cô hoảng sợ, mất niềm tin vào chính mình và bỏ trốn. Đây là khoảnh khắc then chốt của tác phẩm, khi Alyce phải đối diện với nỗi sợ lớn nhất: sợ mình đúng là vô dụng. Karen Cushman không né tránh thất bại, mà đặt nó vào trung tâm của quá trình trưởng thành. Chỉ khi rời xa bà mụ, Alyce mới thực sự hiểu rằng tri thức, lòng can đảm và sự tự trọng không đến từ việc được công nhận, mà từ việc dám quay lại sau khi vấp ngã.
Ngôn ngữ của Học Trò Bà Mụ giản dị, tiết chế, phù hợp với độc giả trẻ nhưng không hề đơn giản hóa nội dung. Những chi tiết đời thường như chợ phiên, bếp lửa, căn lều nghèo hay phòng sinh ẩm thấp được miêu tả chân thực, giúp bối cảnh Trung Cổ hiện lên sống động mà không cần khoa trương. Karen Cushman đặc biệt thành công trong việc khắc họa đời sống phụ nữ – những con người ít được ghi chép trong lịch sử chính thống nhưng lại giữ vai trò thiết yếu trong cộng đồng.
Học Trò Bà Mụ là câu chuyện về việc tìm ra giá trị bản thân trong một thế giới luôn sẵn sàng phủ nhận điều đó. Không có anh hùng, không có phép màu, chỉ có một cô bé từng bị xem là rác rưởi, từng bước học cách đứng thẳng và tin rằng mình xứng đáng được tồn tại. Chính sự lặng lẽ ấy khiến cuốn sách trở nên bền bỉ và đáng nhớ.
