Hội Họa Trung Quốc của Lâm Tử là một chuyên khảo xuất sắc trong bộ Nhân Văn Trung Quốc, tái hiện toàn cảnh hành trình phát triển đầy huy hoàng của mỹ thuật Trung Hoa – từ những bức tranh sơ khai trên vách đá cổ đại cho đến nghệ thuật thư họa tinh tế của các triều đại phong kiến. Cuốn sách không chỉ trình bày lịch sử hội họa như một dòng chảy thẩm mỹ, mà còn như tấm gương phản chiếu tư tưởng, triết lý và tâm hồn người Trung Hoa qua hàng ngàn năm.
🇻🇳 Hoàng Sa, Trường Sa là của Việt Nam!
Trong phần mở đầu, tác giả khẳng định rằng hội họa Trung Quốc không chỉ là hình ảnh tái hiện hiện thực, mà là nghệ thuật biểu đạt “ý” hơn “hình”. Theo quan niệm truyền thống, tranh không nhằm mô phỏng thế giới bên ngoài, mà thể hiện khí vận, tinh thần và cảm xúc của người họa sĩ. Chính vì vậy, mỹ thuật Trung Hoa phát triển theo hướng độc lập với hội họa phương Tây: thay vì chú trọng ánh sáng, phối cảnh, nó đề cao nhịp điệu, khí vận sinh động và sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên.
Phần đầu cuốn sách đưa người đọc trở về thời tiền sử, khi con người khắc vẽ hình ảnh lên đá, ngọc và gốm. Những hoa văn động vật, hình người, mặt trời… không chỉ mang tính trang trí mà còn ẩn chứa tín ngưỡng phồn thực, niềm tin vào vũ trụ. Sang thời nhà Hán, nghệ thuật hội họa bắt đầu mang dáng dấp rõ rệt, với các tranh mộ tái hiện sinh hoạt, lễ nghi, và thế giới linh hồn. Tác giả gọi đây là “thời kỳ tượng trưng của tâm linh”, khi con người dùng hình ảnh để giao tiếp với cõi vô hình.
Phần tiếp theo giới thiệu thời kỳ phát triển rực rỡ của hội họa Trung Quốc từ Lục Triều đến Đường – Tống, được xem là “thời đại vàng” của nghệ thuật. Lâm Tử miêu tả tỉ mỉ những bức họa Phật giáo trong hang đá Vân Cương, Long Môn, và Đôn Hoàng – nơi nghệ thuật đạt tới sự tinh tế tuyệt vời trong bố cục, màu sắc và thần thái. Đặc biệt, ông nhấn mạnh vai trò của Ngô Đạo Tử – người được mệnh danh là “họa thánh” – với phong cách mạnh mẽ, đường nét như rồng bay phượng múa, mở ra kỷ nguyên mới cho mỹ thuật Trung Hoa.
Đến thời nhà Tống, hội họa đạt đến trình độ triết học sâu sắc. Các bức tranh sơn thủy không chỉ là cảnh vật, mà là “tâm cảnh” – nơi con người tìm thấy sự hòa hợp với thiên nhiên. Tác giả phân tích kỹ phong cách của Phạm Khoan, Quách Hy, Mã Viễn, Hạ Quý và Lý Đường, cho thấy mỗi người đều biểu đạt một thế giới nội tâm khác nhau qua núi non, mây khói, thác nước. Tư tưởng “thiên nhân hợp nhất” được thể hiện trong từng đường bút, từng khoảng trống của bức họa – nơi khoảng trắng không phải là thiếu, mà là chỗ để người xem tự hoàn thiện bức tranh trong tâm tưởng.
Bước sang thời Nguyên – Minh – Thanh, hội họa Trung Hoa chuyển mình từ cung đình sang dân gian, từ hiện thực sang ước lệ. Các họa sĩ như Triệu Mạnh Phủ, Thẩm Chu, Đổng Kỳ Xương, Bát Đại Sơn Nhân, Tề Bạch Thạch… được nhắc đến như những cá nhân tiêu biểu thể hiện tinh thần tự do sáng tạo. Tác giả đặc biệt ca ngợi Tề Bạch Thạch – người đã đưa nghệ thuật dân gian vào tranh thủy mặc, thổi luồng sinh khí mới cho mỹ thuật hiện đại. Ông vừa kế thừa tinh hoa truyền thống, vừa giản lược hình khối và sử dụng màu sắc táo bạo, tạo nên phong cách “giản dị mà thần diệu”.
Lâm Tử cũng dành một chương phân tích mối quan hệ mật thiết giữa hội họa và thư pháp – hai nghệ thuật được xem là “đồng nguyên”. Bút pháp trong tranh ảnh hưởng trực tiếp từ cách cầm bút, vận khí trong chữ viết. Một họa sĩ giỏi, theo quan điểm Trung Hoa, phải đồng thời là người viết chữ đẹp, vì mỗi nét bút trong tranh là sự nối dài của hơi thở, là biểu hiện của tâm linh. Chính vì thế, thư họa Trung Quốc không chỉ là nghệ thuật thị giác, mà là nghệ thuật tinh thần, nơi từng đường mực phản chiếu nhịp điệu của cuộc sống và tính khí của người cầm bút.
Phần cuối cuốn sách nói về hội họa Trung Quốc trong thời cận – hiện đại. Lâm Tử chỉ ra rằng từ thế kỷ XIX, khi phương Tây du nhập kỹ thuật hội họa mới, Trung Quốc đứng trước thử thách lớn: bảo tồn bản sắc hay hòa nhập toàn cầu. Tác giả đánh giá cao những họa sĩ như Từ Bi Hồng, Tề Bạch Thạch, Tôn Thuyên… vì họ đã tìm ra con đường dung hợp Đông – Tây: dùng hình họa phương Tây để phục vụ tinh thần Á Đông. Ông cho rằng bản chất của hội họa Trung Hoa không bao giờ mất đi, vì gốc rễ của nó nằm ở “tâm” chứ không ở “hình”.
Hội Họa Trung Quốc là một khảo cứu toàn diện, vừa giàu tính học thuật, vừa đầy cảm xúc. Lâm Tử viết với niềm say mê và lòng kính trọng sâu sắc đối với truyền thống nghệ thuật dân tộc. Dưới ngòi bút của ông, từng bức tranh cổ như sống lại – không chỉ là hình ảnh, mà là tiếng nói của tâm hồn, là tinh hoa ngưng tụ từ trí tuệ và cảm xúc của con người. Cuốn sách này không chỉ dành cho những ai yêu mỹ thuật, mà còn cho bất cứ ai muốn hiểu văn hóa Trung Hoa ở chiều sâu – nơi cái đẹp luôn gắn liền với đạo, và nghệ thuật là con đường hướng tới sự hòa hợp giữa người và trời đất.
