Mashenka – Tình Một Thuở của Vladimir Nabokov là tiểu thuyết đầu tay của ông, một tác phẩm mang vẻ đẹp trầm lắng, hoài niệm và thấm đẫm cảm thức lưu vong. Không có những trò chơi ngôn ngữ phức tạp hay cấu trúc gây sốc như ở các tác phẩm sau này, cuốn sách vẫn cho thấy rất sớm phong cách Nabokov: tinh tế, lạnh lùng, chính xác và đầy ám ảnh về ký ức, thời gian cùng bản chất mong manh của tình yêu.
Câu chuyện xoay quanh Lev Ganin, một người Nga lưu vong sống tại Berlin sau Cách mạng Nga. Ganin tồn tại trong trạng thái lửng lơ, không gắn bó với hiện tại, không thực sự yêu người phụ nữ đang ở bên mình, và gần như sống bằng hồi ức. Cuộc đời anh trôi qua trong những buổi gặp gỡ nhạt nhòa, những mối quan hệ không chiều sâu, cho đến khi anh phát hiện ra rằng người hàng xóm trong khu nhà trọ đang chờ đón vợ từ Nga sang — và người phụ nữ ấy chính là mối tình đầu của anh.
Từ khoảnh khắc ấy, quá khứ bắt đầu lấn át hiện tại. Ganin chìm vào những ký ức về mối tình thời niên thiếu với Mary, một tình yêu trong trẻo, nồng nhiệt và gắn liền với nước Nga đã mất. Nabokov không kể lại mối tình ấy như một câu chuyện lãng mạn thông thường, mà như một chuỗi hình ảnh được chưng cất: ánh sáng mùa hè, những chuyến tàu, khu vườn, âm thanh và cảm giác. Tình yêu trong Tình Một Thuở không mang hình hài của một con người cụ thể, mà tồn tại như một không gian ký ức hoàn hảo, không bị thực tại làm hoen ố.
Mary, nhân vật nữ trung tâm, hầu như không xuất hiện trực tiếp trong hiện tại của tiểu thuyết. Cô tồn tại qua ký ức của Ganin, qua những gì anh nhớ và những gì anh tưởng mình nhớ. Chính điều này khiến Mary không còn là một con người, mà trở thành biểu tượng của tuổi trẻ, của quê hương đã mất, của một đời sống chưa từng bị đổ vỡ. Nabokov rất tỉnh táo khi để người đọc nhận ra rằng Ganin không còn yêu Mary như một con người thật, mà yêu cảm giác mình từng là ai khi ở bên cô.
Các nhân vật phụ trong tiểu thuyết đều mang nét lạc lõng và bất toàn. Họ là những người Nga lưu vong khác, mỗi người mang theo một mảnh vỡ của quá khứ, sống chen chúc trong một không gian tạm bợ, nơi hiện tại chỉ là sự kéo dài miễn cưỡng của đời sống cũ. Berlin hiện lên không phải như một thành phố sống động, mà như một phông nền xám xịt cho những linh hồn chưa tìm được chỗ đứng. Trong thế giới ấy, ký ức trở thành nơi trú ẩn cuối cùng.
Điều làm Mashenka – Tình Một Thuở trở nên đặc biệt là sự lựa chọn đầy tỉnh táo ở đoạn kết. Nabokov không để nhân vật chính lao vào một cuộc tái hợp lãng mạn. Ngược lại, ông buộc Ganin phải đối diện với sự thật rằng quá khứ chỉ có thể tồn tại trọn vẹn trong ký ức. Việc cố gắng kéo nó vào hiện tại sẽ chỉ phá hủy vẻ đẹp nguyên sơ mà anh đang níu giữ. Đó là một kết thúc lặng lẽ nhưng tàn nhẫn, nơi sự trưởng thành không đến từ việc chiếm hữu, mà từ khả năng buông bỏ.
Mashenka – Tình Một Thuở là một cuốn tiểu thuyết về ký ức hơn là tình yêu, về mất mát hơn là đoàn tụ. Ngay từ tác phẩm đầu tay này, Nabokov đã cho thấy một quan niệm xuyên suốt sự nghiệp của ông: cái đẹp thường chỉ tồn tại trọn vẹn trong hồi tưởng, và con người chỉ thực sự tự do khi dám từ chối biến quá khứ thành một bản sao méo mó của hiện tại.
