Nam Tước Trên Cây của Italo Calvino là một tiểu thuyết độc đáo, giàu chất tưởng tượng và đồng thời sâu sắc về triết lý sống. Tác phẩm kể về Cosimo Piovasco di Rondò, một cậu bé quý tộc Ý thế kỷ XVIII, người đã đưa ra một quyết định kỳ lạ: trèo lên cây và… không bao giờ bước xuống nữa. Từ giây phút ấy, cuộc đời của Cosimo trở thành một hành trình phi thường trên những tán cây, vừa phóng túng, vừa kỷ luật, vừa mơ mộng mà cũng đầy suy tư về con người và tự do.
Câu chuyện được thuật lại qua giọng kể của em trai Cosimo, Biagio – một người sống hoàn toàn dưới đất, theo dõi từng chuyển động của người anh khác thường. Chính cách kể này giúp ta nhìn Cosimo bằng hai lăng kính: sự ngưỡng mộ trước lựa chọn tự do của anh, và sự băn khoăn về cái giá phải trả cho tự do ấy. Tác phẩm mở đầu bằng cảnh bữa ăn gia đình nơi Cosimo từ chối ăn món ốc sên, dẫn đến trận cãi vã khiến cậu trèo thẳng lên cây sồi và tuyên bố sẽ sống ở đó suốt đời. Tưởng như phút bốc đồng của một đứa trẻ, nhưng Cosimo đã thực hiện lời thề ấy với một sự quyết tâm không ngờ.
Trên những tán cây nối liền khắp vùng Ombrosa, Cosimo xây dựng cho mình một thế giới riêng: anh săn bắn, đọc sách, học tri thức từ xa, và kết giao với nhiều nhân vật kỳ lạ. Anh học ngoại ngữ, nghiên cứu triết học, giao lưu với bọn cướp biển, tranh luận với các học giả, trò chuyện với nông dân, và thậm chí tham gia các hoạt động chính trị của thời đại mà không bao giờ đặt chân xuống mặt đất. Calvino dùng hình ảnh Cosimo sống trên cây để khắc họa một con người nỗ lực vừa hòa nhập vừa thoát ly khỏi xã hội – một cách sống tự do đến cực điểm nhưng không hề tách biệt hay vô ích.
Một trong những tuyến cảm xúc quan trọng của tác phẩm là mối tình giữa Cosimo và Viola – cô gái xinh đẹp, nồng nhiệt, bướng bỉnh và khó đoán. Viola là người hiếm hoi khiến Cosimo dao động, vừa làm anh hạnh phúc đến tột độ vừa khiến anh đau khổ sâu sắc. Mối tình của họ đẹp như một cơn gió mạnh lướt qua tán cây: bất ngờ, dữ dội, khó nắm bắt, nhưng để lại dấu ấn không thể phai trong đời Cosimo. Những đoạn Cosimo chạy theo Viola từ cành cây này sang cành khác, hoặc những cuộc cãi vã nảy lửa giữa hai người qua những lùm cây, luôn mang nét lãng mạn kỳ khôi rất riêng của Calvino.
Nhưng Nam Tước Trên Cây không chỉ là chuyện tình hay chuyện phiêu lưu. Qua cuộc đời Cosimo, Calvino nói về sự lựa chọn sống khác biệt, về việc dám giữ vững bản sắc của mình trước sức ép xã hội. Cosimo không phải kẻ thoát ly hoàn toàn; anh suy nghĩ sâu sắc về quyền sở hữu, công lý, luật lệ, tri thức và tự do. Anh là người vừa đứng ngoài cuộc đời, vừa ôm trọn cuộc đời theo cách của riêng mình.
Tác phẩm khép lại bằng một hình ảnh đẹp và buồn: Cosimo, con người đã sống cả đời trên cây, cũng chọn kết thúc cuộc đời theo cách không chạm đất. Một cái kết khiến người đọc vừa xúc động vừa hiểu rằng Cosimo đã sống trọn vẹn với lý tưởng của mình, không hề nửa vời.
Nam Tước Trên Cây phù hợp với những ai yêu văn chương giàu trí tưởng tượng, thích những câu chuyện có chiều sâu triết lý, và muốn gặp một nhân vật sống theo cách tuyệt đối tự do – một trong những nhân vật đáng nhớ nhất của văn học thế kỷ XX.
