Ngầm của Haruki Murakami là một trong những tác phẩm phi hư cấu đặc biệt nhất trong sự nghiệp của nhà văn Nhật Bản, bởi nó rời xa thế giới siêu thực vốn quen thuộc để bước vào hiện thực lạnh lùng của một biến cố gây chấn động: vụ tấn công bằng khí độc sarin trên hệ thống tàu điện ngầm Tokyo năm 1995. Tác phẩm được cấu trúc như một tập hợp những tiếng nói, những mảnh đời bị cuốn vào bi kịch tập thể, từ đó dựng nên bức tranh toàn cảnh vừa đau đớn vừa giàu tính nhân văn về xã hội Nhật Bản đương thời. Murakami không tái hiện sự kiện như một phóng viên điều tra, mà tiếp cận sâu sắc hơn qua từng câu chuyện của những người sống sót, nhân chứng và cả những người liên quan đến giáo phái Aum Shinrikyo.
Điểm đặc biệt của Ngầm nằm ở cách Murakami để cho người đọc tiếp xúc trực tiếp với trải nghiệm cá nhân của mỗi nhân vật. Ông không phân tích biến cố dưới góc độ chính trị hay lý luận tội phạm, mà lắng nghe và ghi chép chân thực cảm xúc của những con người bình thường trong khoảnh khắc họ đối mặt với nỗi sợ, sự hỗn loạn và nguy cơ mất mát không thể lường trước. Những lời kể trong tác phẩm không bị cường điệu mà lại mạnh mẽ chính bởi sự bình thản đến đáng sợ: người đang trên đường đi làm, người chuẩn bị đến văn phòng, người chỉ vô tình rơi vào khoảnh khắc định mệnh. Qua họ, Murakami hé mở không chỉ thảm họa của một buổi sáng hỗn loạn, mà còn cả những đứt gãy tinh thần trong nhịp sống công nghiệp tưởng như hoàn hảo của Tokyo.
Bên cạnh việc thu thập lời kể từ các nạn nhân, Murakami còn thực hiện những cuộc phỏng vấn với thành viên của giáo phái và những người có liên hệ với Aum. Chính sự đối chiếu này đã tạo nên sức nặng lớn cho Ngầm. Tác phẩm không chỉ cho thấy nỗi đau của những người bị hại, mà còn đặt câu hỏi về những khoảng trống tinh thần trong xã hội hiện đại – nơi một bộ phận người trẻ không tìm được vị trí của mình, dẫn đến việc họ bị cuốn hút bởi những hệ tư tưởng cực đoan. Murakami không cố gắng biện minh cho bất cứ ai, nhưng cách ông tái hiện tiếng nói từ nhiều phía giúp người đọc thấy rõ một điều: thảm kịch không chỉ sinh ra từ hành động của kẻ phạm tội, mà còn từ những sai lệch âm ỉ trong cấu trúc xã hội.
Đi sâu vào tầng ý nghĩa rộng hơn, Ngầm còn phản ánh truyền thống im lặng của người Nhật trước nỗi đau cá nhân. Nhiều nhân vật trong tác phẩm thừa nhận họ chọn cách tiếp tục cuộc sống như chưa hề có gì xảy ra, không muốn làm phiền người khác, không muốn chia sẻ cảm xúc thật. Murakami xem đây là một dạng “bóng tối” khác – thứ bóng tối âm thầm tồn tại bên dưới bề mặt trật tự, kỷ luật và hiệu suất của đời sống đô thị. Thông qua giọng kể tỉnh táo và giàu nhân văn, ông mời người đọc nhìn nhận lại thế giới xung quanh: những gì ta thấy trên mặt đất không phải lúc nào cũng phản ánh đầy đủ những gì đang diễn ra bên trong mỗi con người.
Ngầm vì vậy không đơn thuần là một tài liệu về vụ khủng bố, mà là tác phẩm khám phá chiều sâu tâm lý và xã hội của Nhật Bản cuối thế kỷ XX. Đây là cuốn sách dành cho những ai muốn hiểu hơn về bản chất con người trong thời hiện đại, về cách một thảm kịch có thể trở thành tấm gương phản chiếu cả một nền văn hóa.
