Người Trung Quốc xấu xí của Bá Dương là một tác phẩm gây chấn động trong giới trí thức Trung Quốc và toàn châu Á khi mới ra đời. Với lời lẽ thẳng thắn, sắc sảo và giàu tính phản biện, cuốn sách không đơn thuần là một tác phẩm phê phán xã hội mà còn là tiếng chuông cảnh tỉnh sâu sắc về những thói hư tật xấu đã ăn sâu vào nếp nghĩ, nếp sống của người Trung Hoa suốt hàng ngàn năm lịch sử. Tác phẩm là sự kết tinh giữa tấm lòng yêu nước nồng nàn của một trí thức và nỗi đau đáu với vận mệnh dân tộc.
Bá Dương không ngại ngần khi liệt kê và phân tích từng biểu hiện cụ thể của “căn bệnh văn hóa” mà theo ông đã khiến dân tộc Trung Hoa trở nên trì trệ: từ tâm lý nô lệ, thói quen nói dối, sự xu nịnh, tính ích kỷ, cho đến việc giáo dục đề cao khuôn mẫu mà bỏ qua tinh thần sáng tạo và phản biện. Ông gọi đó là “tính cách xấu xí” – không phải để miệt thị đồng bào mình, mà để thúc đẩy sự thay đổi. Theo Bá Dương, muốn quốc gia tiến bộ, người Trung Quốc trước hết phải dám đối diện với cái xấu của chính mình thay vì tự ru ngủ bằng huy hoàng quá khứ.
Dù tựa đề gây tranh cãi, Người Trung Quốc xấu xí không phải là một bản cáo trạng khô cứng. Ngược lại, tác phẩm đầy chất văn chương, đôi khi chua chát, lúc hài hước nhưng luôn chân thành. Bá Dương dùng ngôn ngữ gần gũi, kết hợp giữa trải nghiệm cá nhân và dẫn chứng lịch sử để minh họa cho nhận định của mình. Qua từng chương sách, người đọc không khỏi rùng mình khi nhận ra những nét tính cách mà ông chỉ ra không chỉ tồn tại trong xã hội Trung Hoa, mà còn phổ biến ở nhiều quốc gia châu Á, nơi chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Khổng giáo.
Tác phẩm này từng bị cấm tại Trung Quốc một thời gian dài, bởi sự thật mà Bá Dương phơi bày quá gai góc. Tuy nhiên, cũng chính điều đó khiến cuốn sách trở nên có sức sống mạnh mẽ. Nó không chỉ được đọc bởi những người Trung Quốc yêu nước mà còn được dịch ra nhiều thứ tiếng, trở thành một trong những tài liệu quan trọng giúp nhìn nhận lại bản chất văn hóa phương Đông.
Người Trung Quốc xấu xí không nhằm làm nhục dân tộc, mà kêu gọi người dân có dũng khí để thay đổi. Như chính Bá Dương từng nói, ông viết không vì oán hận, mà vì tình yêu. Ông tin rằng chỉ khi người Trung Quốc dám từ bỏ những thói xấu ăn sâu trong tâm thức, thì quốc gia này mới thực sự vươn tới sự hùng cường, không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần và đạo đức.
Cuốn sách là một lời tự thú can đảm, một tấm gương để soi mình, không chỉ cho người Trung Quốc mà cho bất kỳ ai quan tâm đến sự phát triển bền vững của một dân tộc. Người Trung Quốc xấu xí vì thế vẫn còn nguyên giá trị cho đến hôm nay.
