Sự Bí Ẩn Của Tư Bản – Bí Ẩn Của Vốn của Hernando De Soto là một trong những công trình kinh tế – xã hội có ảnh hưởng lớn cuối thế kỷ XX, đặt ra một câu hỏi nền tảng về khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia. Thay vì quy nguyên nhân vào văn hóa, đạo đức hay mức độ chăm chỉ của người dân, De Soto tập trung vào một yếu tố ít được chú ý nhưng mang tính quyết định: hệ thống quyền sở hữu và khả năng chuyển hóa tài sản thành tư bản.
Luận điểm trung tâm của cuốn sách cho rằng các quốc gia nghèo không thiếu tài sản, mà thiếu cơ chế pháp lý để biến tài sản đó thành vốn. Nhà cửa, đất đai, cửa hàng nhỏ, xưởng sản xuất của người dân tồn tại khắp nơi trong nền kinh tế phi chính thức, nhưng không được ghi nhận đầy đủ trong hệ thống pháp luật. Khi tài sản không có giấy tờ rõ ràng, không thể thế chấp, không thể chuyển nhượng hợp pháp, chúng trở thành “tư bản chết” – có giá trị sử dụng, nhưng không thể tham gia vào dòng chảy của nền kinh tế hiện đại.
Hernando De Soto phân tích sự thành công của chủ nghĩa tư bản phương Tây không phải vì người phương Tây thông minh hay đạo đức hơn, mà vì họ đã xây dựng được một hệ thống pháp lý cho phép xác lập, bảo vệ và chuẩn hóa quyền sở hữu. Chính hệ thống này tạo ra “ngôn ngữ chung” cho tài sản, giúp chúng được định giá, giao dịch, thế chấp và tích lũy. Tư bản, theo cách nhìn của De Soto, không chỉ là tiền bạc, mà là một cấu trúc pháp lý – xã hội cho phép tài sản vận động và sinh sôi.
Một phần quan trọng của Sự Bí Ẩn Của Tư Bản là những khảo sát thực địa công phu tại Mỹ Latin, châu Phi, Trung Đông và châu Á. De Soto mô tả chi tiết những rào cản pháp lý mà người nghèo phải đối mặt khi muốn hợp thức hóa tài sản: thủ tục kéo dài hàng năm, chi phí vượt xa khả năng chi trả, bộ máy hành chính rườm rà và thiếu minh bạch. Trong bối cảnh đó, kinh tế phi chính thức trở thành lựa chọn hợp lý, dù nó khiến người dân bị loại khỏi hệ thống tín dụng và bảo vệ pháp luật.
Cuốn sách cũng đưa ra một cách nhìn khác về pháp luật và nhà nước. De Soto không kêu gọi xóa bỏ thị trường tự do, cũng không phủ nhận vai trò của nhà nước. Ngược lại, ông nhấn mạnh rằng một nhà nước hiệu quả là nhà nước tạo ra khung pháp lý đơn giản, dễ tiếp cận và phù hợp với thực tiễn xã hội. Khi luật pháp xa rời đời sống, người dân buộc phải sống ngoài luật, và chủ nghĩa tư bản không thể vận hành đúng nghĩa.
Sự Bí Ẩn Của Tư Bản có sức gợi mở lớn đối với các quốc gia đang phát triển và chuyển đổi kinh tế. Những phân tích của De Soto khiến người đọc nhìn lại vấn đề cải cách không chỉ ở chính sách vĩ mô, mà ở những cấu trúc nền tảng tưởng như khô khan: đăng ký đất đai, quyền sở hữu, thủ tục pháp lý. Đây là cuốn sách không đưa ra công thức đơn giản, nhưng cung cấp một khung tư duy mạnh mẽ để hiểu vì sao tư bản chủ nghĩa phát triển ở nơi này mà bế tắc ở nơi khác.
Với lối viết rõ ràng, giàu dẫn chứng và gắn chặt với thực tế, Sự Bí Ẩn Của Tư Bản không chỉ dành cho giới kinh tế học, mà còn cho những ai quan tâm đến cải cách thể chế, phát triển bền vững và con đường đi lên của các xã hội đang tìm cách thoát khỏi vòng luẩn quẩn của nghèo đói.
