Tại sao có những nền văn minh hưng thịnh trong hàng thế kỷ lại bất ngờ sụp đổ? Con người có thể học được gì từ những thất bại đó để tránh lặp lại trong tương lai? Đây chính là những câu hỏi trung tâm mà Jared Diamond – tác giả đoạt giải Pulitzer – đặt ra trong cuốn sách Sụp Đổ (Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed), một tác phẩm đồ sộ và thấm đẫm tính nhân văn, khoa học và lịch sử.
Dựa trên góc nhìn liên ngành giữa địa lý, sinh thái học, lịch sử và nhân học, Diamond đã phân tích hàng loạt ví dụ về sự sụp đổ của các xã hội cổ đại như đảo Phục Sinh, nền văn minh Maya, người Viking ở Greenland… và cả các thách thức hiện đại tại Rwanda, Haiti hay Australia. Qua đó, ông vẽ nên một bức tranh toàn cảnh về cách mà các nền văn minh đối mặt – hoặc thất bại – trước những vấn đề sống còn: khai thác tài nguyên quá mức, biến đổi khí hậu, chiến tranh, sự suy yếu của thể chế, và sự từ chối thay đổi khi đã quá muộn.
Điểm đặc sắc của Sụp Đổ là cách Jared Diamond chỉ ra rằng: sự sụp đổ không phải do “số phận”, mà phần lớn là hệ quả của các quyết định mà con người lựa chọn. Những xã hội biết điều chỉnh, thích nghi, và có tầm nhìn dài hạn thường vượt qua được khủng hoảng. Ngược lại, những xã hội bảo thủ, không lắng nghe cảnh báo từ môi trường hoặc cố chấp giữ cách làm cũ thường tự đẩy mình đến bờ vực.
Diamond không bi quan, ông cũng không phán xét. Thay vào đó, ông kêu gọi một thái độ tỉnh táo, một tinh thần trách nhiệm toàn cầu. Cuốn sách không chỉ nói về quá khứ, mà là lời cảnh tỉnh rõ ràng về hiện tại: hành tinh chúng ta đang đối mặt với nhiều vấn đề tương tự – suy thoái môi trường, biến đổi khí hậu, khủng hoảng tài nguyên – và tương lai phụ thuộc vào hành động ngày hôm nay.
Sụp Đổ không phải là cuốn sách “dễ nuốt”, nhưng lại vô cùng đáng đọc cho bất kỳ ai quan tâm đến vận mệnh của xã hội loài người. Với lối viết vừa học thuật, vừa kể chuyện hấp dẫn, Jared Diamond khiến người đọc không chỉ hiểu thêm về lịch sử, mà còn phải suy ngẫm về chính tương lai của mình.
