Thế Giới Bị Quỷ Ám của Carl Sagan là một trong những tác phẩm mạnh mẽ và sâu sắc nhất về tinh thần hoài nghi khoa học, về vai trò của lý trí trong một thế giới đang bị bao phủ bởi bóng tối của mê tín và sự ngộ nhận. Dưới ngòi bút của Sagan, khoa học không chỉ là tập hợp các công thức hay lý thuyết khô khan, mà là ánh sáng soi rọi tâm trí con người, giúp ta phân biệt giữa niềm tin và sự thật, giữa hiểu biết và ảo tưởng.
Cuốn sách ra đời trong bối cảnh cuối thế kỷ XX, khi công nghệ phát triển vượt bậc nhưng đồng thời, niềm tin mù quáng vào các hiện tượng siêu nhiên, bói toán, UFO, và “phép lạ” lại lan tràn. Carl Sagan nhìn thấy một nghịch lý: nhân loại đang sống trong thời đại khoa học, nhưng tư duy của nhiều người vẫn còn bị chi phối bởi bóng ma của thời Trung cổ. Chính vì vậy, Thế Giới Bị Quỷ Ám được viết như một lời cảnh tỉnh – một tiếng nói tỉnh táo giữa biển hỗn loạn của thông tin và niềm tin.
Carl Sagan mở đầu bằng ẩn dụ “ngọn nến trong bóng tối”. Đối với ông, khoa học chính là ngọn nến ấy – nhỏ bé nhưng đủ để đẩy lùi những ảo tưởng và sợ hãi. Ông kể lại những trải nghiệm cá nhân, từ thời niên thiếu say mê các câu chuyện về người ngoài hành tinh đến khi trở thành nhà thiên văn học, để minh họa cho hành trình đi từ niềm tin cảm tính đến tư duy dựa trên bằng chứng. Ông khẳng định rằng, khoa học không hề dập tắt niềm kỳ diệu của thế giới, mà trái lại, khiến nó trở nên sâu sắc và đáng kinh ngạc hơn khi được hiểu một cách chân thật.
Một phần quan trọng trong Thế Giới Bị Quỷ Ám là sự phê phán các hiện tượng phi khoa học. Sagan phân tích hàng loạt ví dụ: từ những vụ “bắt cóc bởi người ngoài hành tinh”, bói toán chiêm tinh, chữa bệnh bằng năng lượng siêu nhiên, cho đến những thuyết âm mưu hoang đường. Ông chỉ ra rằng, điều nguy hiểm không nằm ở sự ngây thơ của con người, mà ở việc xã hội dần đánh mất khả năng tư duy phản biện. Khi niềm tin được đặt lên trên bằng chứng, con người dễ trở thành nạn nhân của sự dối trá – cả trong khoa học lẫn trong chính trị.
Tuy nhiên, cuốn sách không mang giọng mỉa mai hay khinh thường. Sagan không chế giễu người tin vào điều huyền bí, mà cảm thông và cố gắng lý giải nguồn gốc tâm lý của những niềm tin đó. Ông hiểu rằng, con người tìm đến huyền bí vì khao khát ý nghĩa và sự an ủi. Vì thế, ông cho rằng nhiệm vụ của khoa học không phải là phủ nhận niềm tin, mà là mang lại những câu trả lời chân thực hơn, đẹp đẽ hơn, và bền vững hơn.
Điểm đặc sắc của Thế Giới Bị Quỷ Ám là “bộ công cụ phát hiện sự giả dối” mà Sagan trình bày – một tập hợp các nguyên tắc suy luận, kiểm chứng và hoài nghi, giúp con người đối diện với thông tin một cách tỉnh táo. Đó là lời kêu gọi hãy học cách đặt câu hỏi, yêu cầu bằng chứng, và chấp nhận rằng đôi khi không biết còn tốt hơn tin vào điều sai. Đây chính là nền tảng của tư duy khoa học – thứ mà Sagan xem như tấm khiên bảo vệ nhân loại trước sự hỗn loạn của vô minh.
Trong những trang cuối, Sagan bộc lộ niềm lo âu nhưng cũng chan chứa hy vọng. Ông lo rằng thế giới đang dần đánh mất khả năng phân biệt thật – giả, nhưng ông vẫn tin vào sức mạnh của giáo dục và trí tò mò. Với ông, chỉ cần con người còn biết tự hỏi “tại sao?”, thì ngọn nến lý trí vẫn chưa bao giờ tắt.
Thế Giới Bị Quỷ Ám là tác phẩm không chỉ dành cho người yêu khoa học, mà cho bất kỳ ai muốn sống sáng suốt giữa thời đại của thông tin và hỗn loạn. Carl Sagan viết bằng giọng văn thuyết phục, nhân hậu và đầy nhiệt huyết, khiến mỗi trang sách trở thành lời mời gọi: hãy dùng lý trí để nhìn thế giới, và dùng lòng nhân để giữ cho ánh sáng ấy không bao giờ vụt tắt.
