Thi Hương Thời Nguyễn (Qua Hai Trường Thi Hà Nội Và Nam Định) của Đỗ Thị Hương Thảo là một công trình nghiên cứu công phu, tái hiện sinh động một giai đoạn đặc biệt trong lịch sử khoa cử Việt Nam dưới triều Nguyễn. Tác phẩm không chỉ khảo cứu về cơ chế thi cử, cấu trúc và nội dung các kỳ thi hương, mà còn khắc họa rõ nét đời sống văn hóa, xã hội và tinh thần học tập của sĩ tử Việt Nam trong thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX.
Đỗ Thị Hương Thảo tiếp cận đề tài này bằng con mắt của một nhà sử học chuyên sâu, đồng thời bằng tình yêu và sự trân trọng đối với nền học vấn Nho học xưa. Bà đã khai thác tư liệu từ nhiều nguồn – bi ký, sắc lệnh, thư tịch cổ, cùng các văn bản hành chính của triều Nguyễn – để dựng lại toàn cảnh hai trường thi quan trọng nhất ở Bắc Kỳ: Hà Nội và Nam Định. Hai địa điểm này không chỉ là trung tâm giáo dục, mà còn là nơi hội tụ trí tuệ, chí khí và khát vọng công danh của biết bao thế hệ nho sĩ Việt.
Cuốn sách mô tả tỉ mỉ cách tổ chức các kỳ thi – từ khâu chuẩn bị, tuyển chọn giám khảo, nghi thức khai mạc, cho đến quá trình chấm thi, xướng danh và lễ vinh quy bái tổ. Qua đó, người đọc không chỉ thấy được tinh thần trọng học của xã hội Việt Nam xưa, mà còn nhận ra những yếu tố nghiêm ngặt, khoa học và nhân văn trong nền giáo dục thời Nguyễn.
Bên cạnh đó, tác phẩm cũng phản ánh những góc khuất của chế độ khoa cử – từ áp lực tâm lý của sĩ tử, những bất cập trong quy chế thi, cho đến sự chuyển biến của xã hội khi Nho học dần nhường chỗ cho Tân học đầu thế kỷ XX. Với lối viết dung dị, mạch lạc và giàu hình ảnh, Đỗ Thị Hương Thảo giúp độc giả cảm nhận sâu sắc hơi thở của một thời đã qua, nơi mà mỗi trang giấy, mỗi bút nghiên đều mang trong mình khát vọng đổi đời và lòng trung quân ái quốc.
Thi Hương Thời Nguyễn (Qua Hai Trường Thi Hà Nội Và Nam Định) không chỉ có giá trị học thuật, mà còn là một tư liệu văn hóa quý giá giúp thế hệ hôm nay hiểu hơn về truyền thống hiếu học, tinh thần cầu tiến và nhân cách của người Việt xưa. Đây là một cuốn sách đáng đọc đối với những ai yêu thích lịch sử, văn hóa và muốn nhìn lại di sản giáo dục Nho học như một phần không thể tách rời trong dòng chảy văn minh dân tộc.
