Thị Xã Vùng Biên của Mai Ngữ là một bức tranh đầy sức sống nhưng cũng thấm đẫm sự khắc nghiệt về cuộc sống nơi biên giới, nơi con người vừa phải chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt vừa phải đối mặt với những biến động xã hội, chính trị và tâm lý phức tạp. Tác phẩm không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một vùng đất xa xôi mà còn là lát cắt sắc nét phản ánh những thân phận con người trong bối cảnh lịch sử và xã hội đặc thù.
Câu chuyện xoay quanh thị xã nằm sát đường biên giới, nơi vừa là điểm giao thương vừa là nơi tiềm ẩn nhiều xung đột. Ở đây, những kiếp người mưu sinh trong điều kiện thiếu thốn và nguy hiểm luôn phải đối diện với những biến động bất ngờ: từ những chuyến hàng lậu xuyên biên giới, những cuộc đụng độ giữa các nhóm lợi ích, cho tới những nỗi đau âm thầm của những người bị cuốn vào vòng xoáy của thời cuộc. Mai Ngữ khéo léo dựng lên bức phông nền giàu chi tiết, nơi mỗi con phố, quán nước, đồn biên phòng hay căn nhà cũ kỹ đều chứa đựng những câu chuyện riêng.
Các nhân vật trong Thị Xã Vùng Biên hiện lên đa dạng và đầy chiều sâu. Có những người lính biên phòng tận tụy nhưng luôn bị giằng xé giữa nhiệm vụ và tình cảm cá nhân. Có những tiểu thương liều lĩnh mưu sinh, chấp nhận đánh đổi an toàn để giữ bữa cơm gia đình. Có những kẻ ngoài vòng pháp luật, vừa mang dáng vẻ tàn bạo vừa ẩn giấu nỗi khát khao được sống một đời bình yên. Chính sự pha trộn giữa thiện và ác, lý trí và cảm xúc, đã khiến cho từng nhân vật trở nên sống động và khó quên.
Ngôn ngữ của Mai Ngữ giàu hình ảnh, có sức gợi mạnh mẽ. Những đoạn miêu tả thiên nhiên nơi biên giới – khi thì là buổi sớm mù sương, khi là buổi chiều nắng đỏ rực trên dãy núi trập trùng – không chỉ tạo nên bối cảnh sinh động mà còn phản chiếu tâm trạng của con người. Nhịp kể linh hoạt, khi chậm rãi để người đọc thấm thía nỗi cô đơn của nhân vật, khi dồn dập để tái hiện sự căng thẳng của những cuộc đối đầu.
Bên cạnh yếu tố đời sống, tác phẩm còn chạm đến những vấn đề lớn lao như danh dự, tình yêu, sự hy sinh và khát vọng tự do. Thị Xã Vùng Biên không tô hồng hiện thực, nhưng cũng không chỉ toàn u ám; trong những khoảng tối vẫn lóe lên ánh sáng của tình người, của những mối gắn kết bền chặt giữa những con người cùng chung số phận.
Mai Ngữ đã thành công trong việc biến một vùng đất tưởng chừng xa lạ thành một không gian gần gũi, nơi mỗi câu chuyện đều có thể gợi nhắc người đọc về những giá trị căn bản của sự sống. Tác phẩm không chỉ dành cho những ai yêu mến văn học hiện thực, mà còn cho bất kỳ ai muốn hiểu hơn về đời sống và con người ở những nơi “đứng giữa” – giữa hai quốc gia, giữa yên bình và biến động, giữa bóng tối và ánh sáng. Đây là cuốn sách vừa giàu tính nhân văn vừa mang giá trị tư liệu, để lại dư âm lâu dài sau khi gấp lại trang cuối.
