Trúng Số Độc Đắc của Vũ Trọng Phụng là một tiểu thuyết hiện thực phê phán tiêu biểu, nằm trong mạch sáng tác mạnh mẽ của ông giai đoạn 1930 – 1940. Nếu Giông Tố phơi bày sự dâm ô, trụy lạc của giai cấp thượng lưu giả dối, Vỡ Đê tố cáo thiên tai và nhân tai dồn ép nông dân vào đường cùng, thì Trúng Số Độc Đắc lại tập trung mổ xẻ tác động của đồng tiền – đặc biệt là thứ tiền “từ trên trời rơi xuống” – đối với đời sống con người. Đồng tiền, vốn được xem là biểu tượng của hạnh phúc và sự đổi đời, dưới ngòi bút Vũ Trọng Phụng lại trở thành con dao hai lưỡi, phơi bày bản chất tha hóa trong xã hội thực dân nửa phong kiến.
Cốt truyện xoay quanh một gia đình nghèo bất ngờ trúng số độc đắc. Sự kiện tưởng chừng như “trời ban phúc lộc” lại mở đầu cho hàng loạt bi kịch. Từ chỗ sống trong cảnh chật vật, lam lũ, các thành viên bắt đầu thay đổi tính cách: kẻ tham lam, người kiêu căng, kẻ khác lại đua đòi xa hoa. Những đồng tiền thắng cuộc trở thành tấm gương soi rõ sự ích kỷ, giả dối và nhỏ nhen vốn tiềm ẩn trong con người. Vũ Trọng Phụng đã để cho nhân vật biến đổi từ từ, rất thuyết phục, để người đọc thấy rõ sự tha hóa không đến ngay tức thì, mà thấm dần, len lỏi như một thứ “chất độc ngọt ngào” mang tên đồng tiền.
Các nhân vật trong truyện đều mang tính điển hình cao. Có người khao khát đổi đời nhưng nhanh chóng bị quyền lợi che mờ lương tri; có kẻ chỉ biết lợi dụng cơ hội để hưởng thụ; có người dần đánh mất mối quan hệ thân thiết vốn có. Họ đại diện cho một xã hội đang bị đồng tiền chi phối đến tận gốc rễ, nơi mà chuẩn mực đạo đức bị đảo lộn, tình thân bị rạn nứt và hạnh phúc trở thành thứ xa xỉ.
Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng trong Trúng Số Độc Đắc được thể hiện qua những tình huống bi hài: sự khoe khoang lố bịch, cách “học làm sang” kệch cỡm, các cuộc ăn chơi phung phí đầy mỉa mai. Những chi tiết ấy khiến người đọc bật cười, nhưng ngay sau đó là một nỗi chua xót. Bởi đằng sau cái cười ấy là sự thật đau lòng: đồng tiền, thay vì đem lại ấm no, lại trở thành chất xúc tác làm lộ rõ sự xuống cấp của nhân cách.
Tựa đề Số Độc Đắc mang ý nghĩa nghịch lý. “Độc đắc” vốn gợi đến sự may mắn, niềm vui, nhưng ở đây nó lại là “cái bẫy” của số phận. Khoản tiền khổng lồ không mang đến bình yên mà giống như một cơn giông tố, cuốn phăng những giá trị truyền thống, khiến con người đánh mất chính mình. Đây chính là sự đảo chiều trào phúng đỉnh cao của Vũ Trọng Phụng: biến điều vốn được coi là phúc thành họa.
Giá trị hiện thực của Trúng Số Độc Đắc rất rõ rệt: nó phản ánh xã hội Việt Nam trong thời kỳ giao thoa, nơi lối sống thị dân nửa mùa, thói trưởng giả học làm sang và sự sùng bái đồng tiền lên ngôi. Nhưng giá trị nhân đạo của tác phẩm còn sâu xa hơn: Vũ Trọng Phụng không chỉ phê phán, mà còn xót thương cho những con người bị cuốn theo cám dỗ, mất đi sự an nhiên và tình cảm giản dị vốn có.
Về nghệ thuật, Trúng Số Độc Đắc là sự kết hợp giữa lối viết hiện thực sắc lạnh với bút pháp châm biếm, phóng đại. Ngôn ngữ của ông giàu tính gợi hình, nhiều đoạn văn kịch tính, giàu kịch cảnh như thể sân khấu hóa. Đó là một “món đặc sản” của văn chương Vũ Trọng Phụng, khiến người đọc vừa cười, vừa suy ngẫm, vừa đau xót.
Nhìn tổng thể, Trúng Số Độc Đắc không chỉ là một câu chuyện về đồng tiền, mà còn là một bản cáo trạng về sự suy đồi nhân tính trong một xã hội nửa thực dân nửa phong kiến. Nó khẳng định vị trí của Vũ Trọng Phụng như một trong những nhà văn lớn nhất của văn học Việt Nam hiện đại, một ngòi bút không khoan nhượng khi phơi bày những mặt trái của đời sống, đồng thời nhắc nhở con người hôm nay về mối quan hệ phức tạp giữa tiền bạc, đạo đức và hạnh phúc.
