Việt Nam Phong Tục của Phan Kế Bính là một công trình biên khảo đặc sắc, có giá trị lớn về mặt văn hóa và lịch sử, giúp độc giả hiểu rõ hơn về nếp sống, lối nghĩ và truyền thống của người Việt Nam trong xã hội phong kiến cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Tác phẩm không chỉ là một tập hợp những mô tả tỉ mỉ về phong tục, tập quán, mà còn là tấm gương phản chiếu tinh thần dân tộc, nhân sinh quan và các giá trị đạo đức đã hình thành và phát triển qua nhiều thế hệ người Việt.
Phan Kế Bính (1875 – 1921) là một học giả uyên bác, nhà văn hóa lớn thuộc thế hệ trí thức đầu thế kỷ XX. Ông là một trong những người tiên phong trong việc hệ thống hóa và ghi chép lại những giá trị văn hóa dân tộc trong bối cảnh đất nước đang đứng trước nhiều thay đổi do ảnh hưởng của phương Tây. Việt Nam Phong Tục, xuất bản lần đầu năm 1915, được xem là tác phẩm tiêu biểu nhất trong sự nghiệp của ông, góp phần đặt nền móng cho ngành dân tộc học và văn hóa học Việt Nam sau này.
Tác phẩm được chia thành nhiều chương mục rõ ràng, trình bày các khía cạnh khác nhau trong đời sống của người Việt: từ phong tục hôn nhân, tang lễ, ăn mặc, đi lại, giáo dục, tín ngưỡng, đến những lễ nghi trong quan hệ làng xã, gia đình và quốc gia. Những mô tả trong sách không đơn thuần mang tính ghi chép, mà còn thể hiện thái độ đánh giá, phân tích sắc bén, giúp người đọc nhận thấy được cả mặt hay và dở, cả cái đẹp lẫn cái lạc hậu trong các phong tục truyền thống.
Điểm nổi bật của Việt Nam Phong Tục là cách tiếp cận dung hòa giữa tinh thần yêu nước, bảo tồn văn hóa dân tộc và cái nhìn tiến bộ, hướng tới sự cải thiện xã hội. Phan Kế Bính không phê phán nặng nề, cũng không mù quáng tán dương, mà luôn giữ thái độ khách quan, khoa học, đồng thời ẩn chứa trong đó là niềm trân trọng sâu sắc với những giá trị bản sắc Việt. Với văn phong chừng mực, mạch lạc, giàu hình ảnh, tác phẩm dễ đọc, dễ tiếp nhận, đồng thời vẫn mang đậm chất học thuật và tinh thần khai sáng.
Đọc Việt Nam Phong Tục, người đọc như được ngược dòng thời gian trở về với làng quê xưa, nơi những phong tục cưới hỏi rườm rà, những lễ nghi cung đình trang trọng, hay cả những trò chơi dân gian ngày Tết, ngày hội vẫn còn sống động và gắn bó với đời sống cộng đồng. Cuốn sách không chỉ phù hợp với người yêu văn hóa truyền thống, mà còn là tài liệu quý cho các nhà nghiên cứu, sinh viên và bất kỳ ai quan tâm đến lịch sử xã hội Việt Nam.
Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hiện đại hóa, Việt Nam Phong Tục vẫn giữ nguyên giá trị. Nó như một kho tàng sống động của tinh thần dân tộc, nhắc nhở mỗi người Việt về cội nguồn, về bản sắc và những nét đẹp không thể lãng quên của truyền thống ngàn đời.
