Vương Triều Lý (1009-1226) của Nguyễn Quang Ngọc là một công trình nghiên cứu lịch sử công phu, tái hiện giai đoạn mở đầu cho thời kỳ độc lập và hưng thịnh lâu dài của dân tộc Việt Nam sau gần một thiên niên kỷ Bắc thuộc. Bằng lối viết chặt chẽ, ngôn ngữ chuẩn mực và tư duy phân tích hiện đại, tác giả đã đưa người đọc trở lại với hơn hai thế kỷ trị vì của triều Lý – một vương triều không chỉ khẳng định vững chắc nền độc lập quốc gia, mà còn đặt nền móng cho sự phát triển chính trị, văn hóa và tư tưởng của Đại Việt thời trung đại.
Nguyễn Quang Ngọc mở đầu tác phẩm bằng bối cảnh chuyển giao quyền lực giữa triều Tiền Lê và nhà Lý, khi Lý Công Uẩn lên ngôi năm 1009, khai sáng triều đại mới và ban Chiếu dời đô về Thăng Long. Quyết định này được xem là biểu tượng cho tầm nhìn chiến lược và khát vọng xây dựng một quốc gia thống nhất, cường thịnh. Từ đó, cuốn sách lần lượt tái hiện các triều vua kế tiếp – Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông, Lý Anh Tông và Lý Cao Tông – qua từng giai đoạn mở mang lãnh thổ, củng cố thể chế và phát triển văn hóa.
Điểm nổi bật của Vương Triều Lý (1009-1226) là cách tác giả phân tích sự hình thành và vận hành của nhà nước phong kiến Đại Việt. Dưới thời Lý, mô hình quân chủ tập quyền được định hình, cùng với hệ thống hành chính thống nhất, bộ máy quan lại trung ương – địa phương được củng cố. Nguyễn Quang Ngọc cho thấy rõ sự khéo léo của các vua Lý trong việc dung hòa giữa quyền lực hoàng gia và sự tự chủ của các địa phương, giữa yếu tố Nho giáo, Phật giáo và tín ngưỡng dân gian trong việc điều hành đất nước.
Tác giả dành nhiều trang viết cho các chính sách phát triển kinh tế – xã hội, như việc đắp đê trị thủy, mở mang nông nghiệp, phát triển thủ công nghiệp, mở rộng giao thương với các nước trong khu vực. Đặc biệt, dưới thời Lý Nhân Tông, nền giáo dục và văn hóa đạt đến đỉnh cao với việc mở Quốc Tử Giám – trường đại học đầu tiên của nước ta, đồng thời xuất hiện nhiều tác phẩm văn học, kiến trúc, điêu khắc mang đậm dấu ấn Phật giáo như chùa Một Cột, tháp Báo Thiên, chùa Phật Tích.
Nguyễn Quang Ngọc không chỉ kể lại một triều đại, mà còn soi chiếu tư tưởng và tinh thần của thời Lý – tinh thần nhân ái, khoan dung và hướng thiện. Ông cho rằng nhà Lý đã tạo nên “nền văn minh Thăng Long” – biểu trưng cho sự kết hợp hài hòa giữa trí tuệ, tín ngưỡng và bản sắc dân tộc. Dù cuối triều Lý đã xuất hiện dấu hiệu suy yếu, tham nhũng và xung đột nội bộ, tác giả vẫn khẳng định đây là giai đoạn đặt nền tảng cho một Đại Việt tự chủ, hùng mạnh và ổn định lâu dài.
Vương Triều Lý (1009-1226) là một công trình lịch sử có giá trị cả về học thuật lẫn tinh thần dân tộc. Qua ngòi bút của Nguyễn Quang Ngọc, triều Lý hiện lên không chỉ như một giai đoạn huy hoàng trong quá khứ, mà còn như lời nhắc nhở về tầm nhìn, đức độ và bản lĩnh kiến quốc – những giá trị vẫn còn nguyên ý nghĩa trong hiện tại.
