12 Năm Nô Lệ là cuốn hồi ký có sức mạnh lay động lương tri nhân loại, được chấp bút bởi chính nhân vật chính – Solomon Northup, một người Mỹ gốc Phi tự do bị bắt cóc và bán làm nô lệ trong suốt mười hai năm giữa thế kỷ XIX. Tác phẩm không chỉ là một bản cáo trạng đanh thép về tội ác của chế độ nô lệ ở Hoa Kỳ mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ về khát vọng sống, phẩm giá con người và sức bền tinh thần trước nghịch cảnh khắc nghiệt nhất.
Solomon Northup sinh ra và lớn lên trong tự do ở bang New York, có gia đình, nghề nghiệp và một cuộc sống ổn định. Nhưng vào năm 1841, ông bị lừa gạt, bắt cóc tại Washington D.C. và bị bán vào miền Nam với danh tính giả là một nô lệ bỏ trốn. Từ một công dân tự do, ông trở thành tài sản của nhiều chủ đồn điền tàn bạo, trải qua những năm tháng đen tối, bị hành hạ thể xác lẫn tinh thần, sống trong sợ hãi và tuyệt vọng không lối thoát.
Điểm đặc biệt trong 12 Năm Nô Lệ là giọng văn vừa lạnh lùng, chân thật đến rợn người, vừa đượm chất nhân văn sâu sắc. Northup không tô vẽ, không phẫn nộ quá mức, mà để sự thật tự nói lên tiếng nói kinh hoàng của nó. Ông mô tả chi tiết đời sống khổ sai, các hình thức tra tấn man rợ, sự bất công tột cùng mà những người da đen phải gánh chịu dưới ách nô lệ. Nhưng song song đó, ông cũng ghi lại những khoảnh khắc cảm động giữa những con người bị áp bức, những tình bạn chân thành, và đặc biệt là niềm tin bền bỉ vào công lý, dù mong manh.
Không chỉ là một bản tường thuật lịch sử, 12 Năm Nô Lệ còn là một tài liệu quý giá cho các nhà nghiên cứu về xã hội, chính trị và nhân quyền. Cuốn sách làm sáng tỏ hệ thống luật pháp tha hóa, sự đồng lõa của chính quyền và sự vô cảm của xã hội thời bấy giờ. Dưới lớp kể chuyện dung dị, là sự phơi bày thẳng thắn những góc tối sâu xa của nước Mỹ, nơi lý tưởng tự do – bình đẳng – bác ái bị chà đạp bởi chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và lợi ích kinh tế.
Sau mười hai năm sống trong địa ngục trần gian, Solomon Northup may mắn được giải cứu nhờ sự giúp đỡ của một người da trắng có lương tri. Cuốn hồi ký được ông viết ngay sau khi được trả tự do, và xuất bản lần đầu vào năm 1853. Dù từng bị thời gian lãng quên, nhưng tác phẩm đã hồi sinh mạnh mẽ sau khi được chuyển thể thành bộ phim cùng tên đoạt giải Oscar vào năm 2014, mang đến một lần nữa ánh sáng cho câu chuyện đầy ám ảnh nhưng cần thiết này.
12 Năm Nô Lệ không chỉ là lời kể của một cá nhân, mà còn là tiếng nói của hàng triệu con người từng bị cướp mất tự do, là bản tuyên ngôn đầy sức mạnh về quyền con người, công lý và khát vọng được sống như một con người đúng nghĩa.
