Đường Về Nô Lệ của Friedrich August von Hayek là một tác phẩm kinh điển trong lĩnh vực kinh tế chính trị, phản ánh sâu sắc những lo ngại về nguy cơ mất tự do cá nhân khi nhà nước can thiệp quá sâu vào đời sống kinh tế. Xuất bản lần đầu năm 1944, giữa bối cảnh Thế chiến thứ hai và chủ nghĩa toàn trị đang lan rộng, cuốn sách này không chỉ là một lời cảnh báo mà còn là một bản tuyên ngôn bảo vệ tự do cá nhân và nền kinh tế thị trường tự do.
Hayek lập luận rằng bất kỳ hình thức nào của chủ nghĩa xã hội – dù là vì mục đích công bằng, bình đẳng hay nhân đạo – đều tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến chuyên chế. Theo ông, khi nhà nước bắt đầu hoạch định và kiểm soát nền kinh tế, quyền tự do lựa chọn của cá nhân sẽ dần bị thu hẹp. Kế hoạch hóa tập trung, dù khởi đầu với thiện chí, cuối cùng sẽ đòi hỏi cưỡng chế, và sự cưỡng chế ấy sẽ trở thành cơ sở cho một nhà nước toàn trị.
Một trong những luận điểm nổi bật của Hayek là sự phân biệt giữa “pháp quyền” (rule of law) và “chính quyền tùy tiện”. Trong một xã hội tự do, pháp quyền giữ vai trò điều tiết khách quan, áp dụng đồng đều, trong khi chính quyền toàn trị lại vận hành bằng mệnh lệnh và các quyết định cá nhân từ giới cầm quyền. Khi nhà nước điều hành nền kinh tế bằng những mệnh lệnh thay vì để thị trường tự điều chỉnh, nó sẽ từng bước áp đặt ý chí của một nhóm người lên toàn thể xã hội – đây chính là “con đường về nô lệ” mà Hayek cảnh báo.
Tác phẩm cũng phản đối mạnh mẽ quan niệm cho rằng tự do chính trị có thể tách rời khỏi tự do kinh tế. Hayek cho rằng hai điều này không thể tồn tại riêng rẽ; khi nhà nước kiểm soát tài nguyên và thu nhập, họ sẽ kiểm soát cả suy nghĩ, hành vi và đời sống của người dân. Từ đó, ông bác bỏ các mô hình xã hội hóa nền kinh tế phổ biến trong thời đại của mình, kể cả trong các nền dân chủ phương Tây.
Mặc dù Đường Về Nô Lệ vấp phải không ít chỉ trích, nhất là từ giới học giả cánh tả, cuốn sách vẫn được xem là trụ cột trong tư tưởng tự do cổ điển và có ảnh hưởng sâu rộng đến chính sách công. Tư tưởng của Hayek từng được Margaret Thatcher và Ronald Reagan lấy làm nền tảng cho các chính sách tự do hóa và chống can thiệp nhà nước trong thập niên 1980.
Không chỉ đơn thuần là một bài diễn văn phản đối chủ nghĩa xã hội, Đường Về Nô Lệ là một lời nhắc nhở đầy tính thời sự về cái giá phải trả cho sự thỏa hiệp với tự do. Cuốn sách vẫn giữ nguyên giá trị đến ngày nay, nhất là trong bối cảnh toàn cầu hóa, khủng hoảng kinh tế, và những cuộc tranh luận xoay quanh vai trò của nhà nước trong đời sống xã hội. Đây là tác phẩm dành cho những ai thực sự muốn hiểu bản chất của tự do và những đe dọa tiềm ẩn từ chính những lý tưởng mà con người theo đuổi.
