Sử Ký của Tư Mã Thiên là một trong những tác phẩm lịch sử vĩ đại nhất trong kho tàng văn hóa phương Đông, được ví như “bộ sử thi của trời đất và con người Trung Hoa”. Đây không chỉ là một công trình ghi chép lịch sử mà còn là một kiệt tác văn học, kết tinh tinh thần, tư tưởng và tầm nhìn của một sử gia vĩ đại sống vào thời Tây Hán (khoảng thế kỷ 1 TCN).
Tư Mã Thiên – con trai của sử quan Tư Mã Đàm – kế thừa chí nguyện của cha, đã dành phần lớn cuộc đời mình để hoàn thành bộ sử đồ sộ này. Sử Ký gồm 130 thiên, chia thành 5 phần: Bản Kỷ (ghi chép về các đời vua), Biểu (niên biểu các triều đại), Thư (trình bày các chế độ, luật pháp, kinh tế…), Thế Gia (ghi chép về các chư hầu và nhân vật nổi bật) và Liệt Truyện (kể lại cuộc đời các nhân vật lịch sử). Chính kết cấu độc đáo này đã làm nên phong cách riêng biệt cho Sử Ký, đặt nền móng cho thể loại “chính sử” ở Trung Quốc suốt hai nghìn năm sau.
Điều khiến Sử Ký vượt ra khỏi khuôn khổ của một bộ sử đơn thuần chính là chiều sâu nhân văn và tư tưởng mà Tư Mã Thiên thể hiện. Ông không chỉ ghi lại các sự kiện lịch sử một cách khô khan mà còn tái hiện sống động số phận và tâm tư của con người trong dòng chảy lịch sử. Qua những trang viết như “Liệt truyện Kinh Kha”, “Tín Lăng quân truyện”, “Quản Trọng truyện”, hay “Hạng Vũ bản kỷ”, người đọc cảm nhận được sự bi tráng, hào hùng và đôi khi là bi kịch trong từng số phận, từ vua chúa cho đến thứ dân.
Tư Mã Thiên từng phải chịu nỗi nhục thiến hình vì dám bênh vực tướng Lý Lăng và chống lại định kiến triều đình. Tuy nhiên, thay vì tuyệt vọng, ông đã chấp nhận đau đớn để sống tiếp và hoàn thành Sử Ký – tác phẩm mà ông xem là sự tiếp nối chí hướng của người cha và là sự vượt thoát khỏi cái chết tinh thần. Điều đó khiến Sử Ký không chỉ là một bộ sử, mà còn là một bản tuyên ngôn về nghị lực, lý tưởng và sự kiên định của con người trước nghịch cảnh.
Dưới ngòi bút của Tư Mã Thiên, lịch sử trở thành câu chuyện của con người – những nhân vật sống động với cảm xúc, lựa chọn và hậu quả. Đây cũng là điều khiến Sử Ký trường tồn với thời gian, ảnh hưởng sâu sắc đến các thế hệ sau, không chỉ tại Trung Quốc mà còn ở nhiều nền văn hóa phương Đông, trong đó có Việt Nam.
Đọc Sử Ký là bước vào một thế giới lịch sử sống động, nơi người đọc không chỉ học được bài học chính trị, quân sự hay đạo đức, mà còn cảm nhận được chiều sâu của số phận và khát vọng nhân sinh. Dù được viết cách đây hơn 2.000 năm, Sử Ký vẫn giữ nguyên giá trị lịch sử, văn chương và triết lý. Đây là một tác phẩm không thể thiếu đối với những ai yêu lịch sử, văn hóa phương Đông và hành trình khám phá con người trong dòng chảy của thời gian.
