Sử Trung Quốc là một công trình biên soạn công phu và giàu giá trị học thuật của học giả Nguyễn Hiến Lê – một trong những cây bút uy tín nhất của nền văn hóa – giáo dục Việt Nam thế kỷ XX. Với kiến thức uyên bác, lối hành văn sáng sủa và tư duy phân tích sắc bén, ông đã mang đến cho độc giả một cái nhìn toàn diện, logic và sâu sắc về lịch sử Trung Quốc, từ thời thượng cổ đến cận đại. Cuốn sách không chỉ dành cho những người quan tâm đến lịch sử, mà còn là tài liệu quý báu cho những ai muốn hiểu về văn hóa, tư tưởng, chính trị và xã hội của một quốc gia có ảnh hưởng lớn đến phương Đông – trong đó có Việt Nam.
Trong Sử Trung Quốc, Nguyễn Hiến Lê chia lịch sử Trung Hoa thành từng giai đoạn cụ thể, được trình bày rõ ràng theo dòng thời gian: từ thời Tam Hoàng Ngũ Đế, nhà Hạ, Thương, Chu, qua Xuân Thu – Chiến Quốc, đến các triều đại lớn như Tần, Hán, Đường, Tống, Nguyên, Minh, Thanh và kết thúc với thời cận đại – lúc đất nước này bước vào thế kỷ XX với những biến động sâu sắc. Bên cạnh các sự kiện chính trị và quân sự, tác phẩm còn dành nhiều dung lượng để phân tích đời sống xã hội, tư tưởng triết học (như Nho giáo, Đạo giáo, Pháp gia), cũng như văn hóa nghệ thuật và tầm ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các nước lân cận.
Một điểm đặc biệt ở Sử Trung Quốc là cách tác giả không rập khuôn theo các sử sách cổ hoặc chỉ liệt kê sự kiện đơn thuần. Nguyễn Hiến Lê thể hiện vai trò của một học giả độc lập: ông đối chiếu tư liệu từ nhiều nguồn, lý giải nguyên nhân – hệ quả của các biến cố, đưa ra những bình luận sắc sảo, đôi khi phản biện cả những nhận định cổ điển để giúp người đọc có cái nhìn khách quan, không rơi vào lối sùng bái hay phủ nhận cực đoan. Điều này làm nên nét riêng biệt của tác phẩm – một cuốn sử vừa học thuật vừa mang tính giáo dục tư duy phản biện.
Với lối văn mạch lạc, gần gũi và giàu hình ảnh, Nguyễn Hiến Lê giúp lịch sử trở nên sống động, không khô cứng. Ông không ngại nêu ra những bài học thời đại, những quy luật thịnh – suy của triều đại, sự vận hành của quyền lực, hay vai trò của trí thức, dân chúng trong việc kiến tạo hoặc làm sụp đổ một thể chế. Qua từng triều đại, người đọc không chỉ nhớ các vị vua, các trận chiến, mà còn hiểu được nền tảng văn hóa, xã hội và tinh thần dân tộc Trung Hoa trong từng thời kỳ.
Sử Trung Quốc là một tác phẩm không thể thiếu trên kệ sách của những người quan tâm đến lịch sử và văn hóa Á Đông. Với công trình này, Nguyễn Hiến Lê không chỉ ghi dấu vai trò của một nhà giáo dục, dịch giả, mà còn là một sử gia mang tư tưởng độc lập, luôn đặt chân lý và tri thức lên trên mọi ràng buộc chính trị hay giáo điều. Đây là cuốn sách giúp người Việt hiểu rõ hơn về một nước láng giềng lớn – không phải để ngưỡng mộ hay bài bác, mà để nhìn rõ lịch sử, rút ra bài học và định vị bản sắc dân tộc trong dòng chảy văn hóa khu vực.
